نام کتاب : تفسیر و مفسران نویسنده : معرفت، محمدهادی جلد : 1 صفحه : 170
که پیامبر آنها را در طی دوران عمر شریفش بیان داشته است؛ از این رو سنت در کنار قرآن، تفسیر کننده مواضع اجمال و توضیح دهنده موارد ابهام آن خواهد بود. قرطبی از عمران بن حصین روایت میکند که وی به کسی که گمان میبرد با وجود قرآن به سنت نیازی نیست، گفت: «تو مرد نادانی هستی، آیا میتوانی چهار رکعت بودن نماز ظهر و با صدای بلند نخواندن قرائت را در قرآن بیابی؟!- سپس نماز و زکات و جز آن را برشمرد و گفت:- آیا تفسیر اینها را در قرآن میتوانی بیابی؟! قرآن این موارد را مبهم گذاشته و این سنت است که به تفسیر آن میپردازد». از حسّان بن عطیه نقل شده که گفت: «آنگاه که وحی بر پیامبر صلّی اللّه علیه و آله نازل میشد جبرئیل به محضر وی آمده، تفسیر آن را نیز میآورد». از مکحول روایت شده که گفت: «نیاز قرآن به سنت بیشتر از نیاز سنت به قرآن است». یحیی بن کثیر میگوید: «سنت بر قرآن حاکم است، ولی قرآن بر روایات حاکم نیست». همچنین فضل بن زیاد میگوید: «از احمد بن حنبل درباره این حدیث که روایات بر قرآن حاکم است سؤال کردند، وی گفت: من گستاخی گفتن این جمله را ندارم، ولی میگویم: سنت و روایات، قرآن را تفسیر میکنند و آن را بیان میدارند» [1].
[تبیین مجملات قرآن
اشاره
اکنون و با توجه به مطالب یاد شده میتوان تبیین مجملات قرآن را به وسیله روایات به چند دسته تقسیم نمود:
بخش اول؛ احکامی که به صورت کلی در قرآن آمده است-
بدون هر گونه توضیحی درباره جزئیات و شرایط و احکام آن- که تفسیر و تبیین جزئیات آن را باید از سنت (گفتار، کردار یا تقریر پیامبر) جویا شد؛ مانند این آیات: «وَ أَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ» [2] و «وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ» [3] و امثال آن، که در بردارنده تکالیف عبادی است و به صورت کلی آمده است، ناگزیر برای شناختن تعداد نمازها و رکعتها و نیز افعال و اذکار و سایر شرایط و احکام آن، [4] باید به روایات رجوع کرد تا بیان کافی
[1] مقدمه الجامع لاحکام القرآن، ج 1، ص 39. [2] بقره 2: 43. [3] آل عمران 7: 97. [4] به عنوان مثال آیه مبارکه «إِنَّ الصَّلاةَ کانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کِتاباً مَوْقُوتاً» نساء 4: 103. بنگرید! این وقت معلوم برای نماز چگونه است؟ مسلّما بیان آن به سنت واگذار شده، همچنین بیان اوقات پنجگانه نماز که به طور اجمال
نام کتاب : تفسیر و مفسران نویسنده : معرفت، محمدهادی جلد : 1 صفحه : 170