بهمين لقب بوده) از مشاهير علماى اوائل قرن دويم هجرت، از تلامذه حسن بصرى، مؤسّس و سرسلسله فرقه معتزله (كه بجهت انتساب باو، واصليه نيز گويند) ميباشد و يا خود واصليّه، يكى از شعبات آن فرقه است. چنانچه معتزله، اخيرا بواسطه اختلاف نظر در بعضى از عقائد دينيّه بنام: واصليّه، هذليّه، نظاميّه، جاحظيّه، حناطيّه، بشريّه، معمّريّه، مرداريّه، ثماميّه، هشاميّه، حائطيّه، جبائيه، بهشميّه و غيرها بشعب مختلفه منشعب و على الترتيب اتباع واصل بن عطا، ابو الهذيل علّاف، ابراهيم نظام، عمرو بن بحر جاحظ، ابو الحسن بن عمر، حناط، بشر بن معتمر، معمّر بن عباد، موسى بن عيسى ملقّب بمردار، ثمامة بن اسرائيل، هشام بن عمر، احمد بن الحائط، ابو على جبائى و پسرش ابو هاشم عبد السلام بوده و بسط مراتب، خارج از موضوع كتاب است.

فرقه معتزله بطور كلى معتقد هستند بر اينكه حسن و قبح اشيا عقلى، داخل در جهنم مخلّد، قرآن مجيد حادث و مخلوق، صفات اللّه عين ذات، فاعل خير و شرّ خود مخلوق بوده و قدرت از خدا ميباشد. در عثمان و قاتلين او نيز گويند كه يكى (غير معيّن) فاسق و همچنين يكى (غير معيّن) از دو طرف اصحاب جمل و نيز يكى (غير معيّن) از فريقين اصحاب صفّين خاطى بوده و شهادت هيچ‌يك قبول نميباشد و نيز تجويز كرده‌اند كه عثمان و على هردو بخطا رفته باشند.

از جمله عقائد معتزله قول به منزلة بين المنزلتين است كه مرتكب كبيره را نه مؤمن دانند و نه كافر. چنانچه كسى در مسجد بحسن بصرى گفت: در زمان ما جمعى از خوارج ظهور يافته‌اند كه معصيت كبيره را كفر و مرتكب آن را كافر دانند و ايشان را وعيديه خوارج گويند، در مقابل، جمعى ديگر از ايشان هستند كه عمل را جزو و ركن‌