منسوب ميدارند، در هرجا كه امر عجيبى ببينند و يا بشنوند از آثار شيخش دانند. چنانچه گويند، ديوار صحن مقدّس مرتضوى از آثار هندسى شيخ است، اساس آنرا طورى بنا نهاده كه وقت ظهر بودن در تمامى فصول، برسيدن نور آفتاب به بن ديوار معلوم ميگردد و نيز طورى بنا شده كه هريك از حجرات اطراف، محاذى كوكبى است كه بيكى از علوم متداوله منسوب و مربّى آن است بطورى كه بالفرض محصّل طالب علم رياضى، در حجره‌اى باشد كه محاذى كوكب مربوط بدان علم است در اندك‌زمانى موفق بمرام خود گردد و هكذا طالب علوم ديگر، نسبت بحجرات ديگر. ما از نقل اين قبيل نوادر و عجايب و امور شگفت‌آور و حيرت‌انگيز كه بشيخ منسوب دارند (مثل داستان شير با شيخ و ميرداماد و ميرفندرسكى، اژدها بودن چاقشور شيخ در حضور شاه عباس و سفير عثمانى، تعيين سمت قبله مسجد شاه اصفهان، تقسيم آب زاينده‌رود اصفهان بمالكين و رعايا و قراء و محلات آن شهر، بهمان قرارى كه در زمان ما معمول و متداول است، دفن كردن سنگ مربّعى در سرحد ايران از محال شيراز بجهت نيامدن و با بايران، مناره جنبان اصفهان، ملاقات كردن شيخ با صاحب كحل الخفاء، ساختمان گلخن حمامى در اصفهان كه بحمام شيخ معروف است بطورى كه آب حمام با يك شمع گرم ميشده است تا پس از مدتى زير پاتيل حمام در موقع تعمير شكافته شد و آن شمع خاموش گرديد ديگر نتوانستند كه مثل اوّلش بسازند و نظائر اينها) كه در بعضى از كتب تراجم مرقوم و يا در السنه داير است، در اين عجاله، كه موجب اطناب بلكه اطاله است صرف‌نظر مينمائيم و اطّلاع بر آنها و صحّت و سقم آنها را بمراجعه كتب مبسوطه موكول ميداريم. البته ترديدى اگر باشد در وقوع اين قبيل قضايا است و الّا ترديد در امكان آنها ناشى از كوته‌نظرى و بى‌اطّلاعى از دقائق و اسرارى است كه قادر متعال بحكمت بالغه خود در فطرت بشرى و كنه مكوّنات، وديعه گذاشته و بمرور دهور بعرصه ظهور ميآيند، اى‌بسا محالات ديروزى نظر قاصر ما، از مسلّمات امروزى عمومى گرديده است. كم ترك الاول للاخر (كار پاكان را قياس از خود مگير).

بهر صورت وقوع و عدم وقوع قضاياى هم‌چنانى نفيا و اثباتا، تأثيرى در جلالت مقام‌