گستره شريعت - خسروپناه، عبدالحسین - کتابخانه مدرسه فقاهت

نام کتاب : گستره شريعت نویسنده : خسروپناه، عبدالحسین جلد : 1 صفحه : 182

صوفيان نتوانستند بر ايشان تقرير کنند که در تسميه خطا کرده‌ايد؛ پس عقل و معقول را نکوهيدند و مراد ايشان از آن مجادله بود و امّا سوز بصيرت باطن را، که حق تعالي بدان شناخته و صدق پيامبران بدان دانسته شود، نکوهيدن چگونه صورت بندد؟ و اگر وي را بنکوهند، چه چيز را ستانند؟[1]

2-3-5. عقلانيت در عصر جديد

عقل در تفکّر اسلامي و فرهنگ سنّتي غرب با عقل در عصر کنوني تفاوت عميقي دارد. عقل در سنّت مسيحيت و فرهنگ اسلامي قوه‌اي است که توان تجزيه و تحليل و استنتاج را داشته باشد و از آن به عقل استنتاجي و استدلالي تعبير مي‌شود. عقل‌گرايي در غرب از سنّت انجيلي و فلسفه‌ي ارسطو سرچشمه گرفته است. لفظ (yaba) در انجيل عبري به معناي حصول معرفت و عمل کردن به اقتضاي آن است. البته فرهنگ مسيحي از همان ابتدا گرفتار تناقض عقل و وحي شد. تثليث، گناه اوّليه، تبديل نان و شراب به خون الهي در انسان، فديه واقع شدن مسيح و کليدداري کليسا براي بهشت، نمونه‌هايي از اين تعارض‌اند. اين تضاد ذاتي بين عقل‌گرايي و مسيحيت و، به عبارتي، ميان تعقّل و ايمان، سبب شد که بزرگان و آباي کليسا هم چون: آگوستين قدّيس و توماس آکوييناس، تصريح کنند که «اول ايمان بياوريد و سپس بفهميد» و اين امر سبب شد عقلانيت- که در سطور بعد به آن خواهيم پرداخت- رنگ ايدئولوژي پيدا کند و گرايش به عقل با تفسير اومانيستي و اصالتِ سود و اصالت بشر، با اِعراض از ايمان و دين‌داري ملازم گردد.

اما در کلام و فلسفه‌ي اسلامي، به تبع آيات قرآن و روايات اهل بيت عصمت و طهارت- (ع) عقل و عقل گرايي در طول خداگرايي خانه گزيد و هيچ گاه در فرهنگ تشيع مفهوم عقل‌ستيزي تحقّق نيافت. گرچه مفاهيمي در شريعت اسلامي وجود دارند که درک آن‌ها فراتر از درک عقلاني است و با ادراک شهودي به دست مي‌آيند، ولي تعارض عقل و دين در عرصه‌ي فرهنگ ديني ظهور نکرد.

اما عقلانيت (rationality) در عصر جديد مغرب زمين در توسعه‌ي تفکّر جامعه‌شناسي مطرح گرديد و از آن «عقلانيت» در جامعه‌شناسي، با عناوين عقلانيت

[1] احياء علوم الدين، ج 1، کتاب العلم، ص 105.

نام کتاب : گستره شريعت نویسنده : خسروپناه، عبدالحسین جلد : 1 صفحه : 182

فرمت PDF

شناسنامه

فهرست