گفتار سوم

ديدگاه‌هاي متفکران اسلامي

متفکران اسلامي- اعم از فلاسفه، متکلمان و عارفان- به طور مستقل به مسئله‌ي قلمرو دين نپرداخته‌اند؛ ولي از مجموع سخنان آنان در مسائلي چون: ضرورت بعثت پيامبران، مسئله‌ي امامت و غيره، مي‌توان ديدگاه‌هايي را به آنها نسبت داد.

متفکران اسلامي در اين عرصه، به طور کلي، به دو دسته‌ي سنت‌گرايان و متجددان منشعب مي‌شوند؛ سنت‌گرايان براي کتاب و سنت در کنار عقل اهميت اساسي قايل‌اند، ولي متجددان بيش‌تر به دست‌آوردهاي علوم تجربي توجه مي‌نمايند و در تفسير متون ديني از آنها بهره مي‌گيرند؛ ولي هر دو گروه در شناخت کارکردهاي دين تلاش مي‌کنند، گرچه برخي از متجددان تنها کارکردگرايانه به دين مي‌نگرند و روش پراگماتيستي را بر ساير روش‌هاي ترجيح مي‌دهند.

متفکران اسلامي از جهت داوري در مسئله‌ي قلمرو دين، به سه گروه عمده طبقه‌بندي مي‌شوند:

– گروه نخست که روي‌کرد افراط گرايانه دارند به تعطيلي عقل و تجربه فتوا دادند و تمام معارف بشري را از قرآن، يا قرآن و سنت جويا شدند.

– گروه دوم روي‌کردي تفريطي دارند و قلمرو دين را تنها در مسائل مربوط به ارتباط انسان با خدا منحصر ساختند و ساير آيات و روايات اجتماعي و دنيوي را طرد نمودند.

– سومين گروه با روي‌کردي معتدلانه به نيازهاي ديني انسان اعم از نيازهاي دنيوي و اخروي پرداخته، قلمرو دين را در هر دو ساحت دنيا و آخرت مشخص کردند، بدون اين که عقل و تجربه را به حاشيه برانند.