نام کتاب : تبيين براهين اثبات خدا نویسنده : جوادی آملی، عبدالله جلد : 1 صفحه : 48
محض و اينکه واجب الوجود ، بسيط الحقيقه است و از هر گونه
امکاني منزّه بوده و از ازليت برخوردار است ، به متمّم برهان نيازمند است .
نکته سوم . حکمت متعاليه صدرايي رحمه الله در مبحث امکان و وجوب ،
از امکان ماهوي به امکان فقري راه يافت - نه در مبحث علت و معلول - و در
همان مبحث امکان و وجوب اشکال معروف و دامنگير منطقيان را در تقرير برهان
خُلف حلّ کرد ، زيرا در چنين قياس استثنايي ، از امتناع تالي به امتناع
مقدم استدلال مي شود ؛ يعني ممکن نيست ، که لازم محال باشد و ملزوم آن ممکن
، در حالي که زوال جهان ، مانند اصل وجود آن ممکن است و همين شئ ممکن ،
ملزوم و مستلزم زوال واجب است - که محال است - زيرا تا واجب از بين نرود ،
جهان زائل نمي گردد .
بنابر اين ، ممکن است شرطيه متصله از مقدم و تالي اي تشکيل شود که
مقدم آن ممکن و تالي آن ممتنع باشد ، پس نمي توان از امتناع تالي به امتناع
مقدم پي برد .
پاسخ حکمت متعاليه در مبحث امکان و وجوب به اين نقد منطقي ، نياز
اساسي منطق را تأمين مي کند و آن پاسخ اين است که هرگز جهان امکان ذات
ندارد تا گفته شود ، عالم ذاتاً ممکن است و اگر سبب او يافت شود ، واجب
بالغير مي شود و اگر يافت نشود ، ممتنع بالغير خواهد بود ، بلکه جهان فقط
بالغير است و اصلاً بالذات ندارد تا آنکه اگر سبب او يافت شود ، واجب
بالغير شده و اگر يافت نشود ، ممتنع بالغير باشد . در اين باره بايد گفت ،
همواره بين واجب بالغير با واجب بالذات ، يا بين ممتنع بالغير و ممتنع
بالذات تلازم است و هرگز بين ممکن بالذات و ممتنع بالذات تلازم نخواهد بود .
غرض آنکه حکمت متعاليه قبل از ورود در بحث علت و معلول ، با تحليل
معناي امکان به امکان فقري - بر اساس اصالت وجود - پي برده است و بر همين
مبنا جريان علت و معلول را به مستقل و رابط ارجاع نموده و آن را از اينکه
يک موجود
نام کتاب : تبيين براهين اثبات خدا نویسنده : جوادی آملی، عبدالله جلد : 1 صفحه : 48