نام کتاب : تبيين براهين اثبات خدا نویسنده : جوادی آملی، عبدالله جلد : 1 صفحه : 180
تعريف فاعل مختار از ديدگاه متکلمان اين است که بين فاعل مختار و
فعل او فاصله زماني است ؛ حال آنکه بين فاعل موجَب و فعل آن فاصله اي نيست
؛ مانند سوزندگي و آتش . فاعل مختار از ديدگاه آنها کسي است که فعل او
سابقه عدم داشته و فاعل پس از بررسي جوانب مطلب ، طرف وجود را ترجيح دهد ؛
حال آنکه فاعل مختار از ديدگاه فيلسوفان و متکلماني که از انديشه فلسفي
بهره مي برند ، کسي است که اگر بخواهد ، فعل را انجام داده و اگر نخواهد ،
انجام ندهد ؛ « ان شاء فعل و ان لم يشأ لم يفعل » . بر اين مبنا ، اگر
فاعلي به علم و حکمت ازلي خود ، همواره صدور فعلي را خواسته باشد يا آنکه
صدور ابدي و هميشگي آن را اراده نمايد ، اين خواسته و مشيت هرگز با اراده و
اختيار او تنافي نداشته و موجبيّت آن را به دنبال نمي آورد .
قدمت فيض نيز بر خلاف پندار متکلمان ، غنا و بي نيازي فعل از فاعل
را به دنبال نمي آورد ، چنان که دوام و ابديت آن در معاد نيز که مورد اتفاق
اهل ديانت است ، منافي با نياز آن به فاعل نيست ، زيرا اصلاً حدوث ، علت
حاجت معلول و فعل به فاعل و علت نيست .
چون حدوث وصف وجود و رتبه آن در تحليل عقلي پس از وجود است ، چنان
که از لحاظ تحليلي ، وجود بعد از ايجاد ، و ايجاد متأخر از ايجاب ، و ايجاب
پس از حاجت است ؛ به اين ترتيب ، اگر حدوث علت حاجت و احتياج باشد ، به
چند مرتبه مقدّم بر خود بايد وجود داشته باشد و اين امر که دور مضمر است ،
گرچه به آشکاريِ دور صريح نيست ؛ ليکن فساد آن از دور صريح بيشتر است .
گذشته از آنکه اگر حدوث علت حاجت باشد ، چون در حالت بقا حدوث نيست ، پس
علت حاجت وجود ندارد ، در نتيجه نبايد چيزي که حادث شده است ، در حالت بقا
محتاج به علت باشد .
نام کتاب : تبيين براهين اثبات خدا نویسنده : جوادی آملی، عبدالله جلد : 1 صفحه : 180