اميرالمؤمنان - عليه السلام - در خطبه شقشقيه درباره تغييرى كه از ناحيه مردم در شكل گيرى نظام اسلامى حاصل شده است مى فرمايد :

( لولا حضور الحاضر و قيام الحجة بوجود الناصر . . . )

اگر خروج و حضور مردم از قوه به فعليت نمى رسيد , من همانند ربع قرن گذشته صبر مى كردم . يعنى آنچه كه موجب تغيير شده است تنها تغيير در حاضرين بوده است .

و يا اين كه امام صادق - عليه السلام - در اين مورد مى فرمايد : اگر من به عدد گوسپندان اين رمه ياور مى داشتم قيام مى كردم .

اين بيان نيز دليل بر آن است كه از ناحيه امام هيچ نقصى جهت تشكيل نظام و رهبرى نبوده است .

و اما رواياتى كه دلالت بر فعليت شرايط امامت در زمان غيبت نسبت به فقهاى جامع الشرائط مى نمايند , هم چنان كه در ضمن دلايل نقلى ولايت فقيه از آنها بحث مى شود , سه دسته اند : برخى ادله اى هستند كه مستقيما عهده دار بيان جعل حاكميت براى فقيه جامع الشرائط اند , و بعضى , به ملازمه , از طريق الزام امت به رجوع به آنان , بر حاكميت فقيه جامع الشرائط دلالت دارند مانند اين