فص 42

الادراك الحيوانى اما فى الظاهر و اما فى الباطن . و الادراك الظاهر بالحواس الخمس التى هى المشاعر . و الادراك الباطن من الحيوان للوهم و خوله .

ترجمه : ادراك حيوانى يا در ظاهر است و يا در باطن . و ادراك ظاهر بوسيله حواس پنجگانه است كه مشاعرند . و ادراك باطن حيوانى بواسطه و هم و كاركنان آن است .

بيان : اين فص در بيان ادراك حيوانى و اشاره به قواى ظاهر و باطن حيوانى است . در بعضى از نسخه ها دارد : ادراك الحيوان اما فى الظاهر الخ .

خول محركة : العبيد و الاماء و غير هم من الحاشية للواحد و الجميع والذكر والانثى و يقال للواحد خائل : ( قاموس ) خول : خدمتكار و خدمتكاران ( كنز اللغة ) .

مشاعر جمع مشعر است در منتهى الارب گويد : مشعر بالفتح حاسه مشاعر جمع . و ميرسيد شريف در تعليقات بر شرح شمسيه منطق احتمال كسر ميم را داده است كه مشعر اسم آلت باشد .

حواس خمس ظاهرى عبارتند از باصره و سامعه و شامه و ذائقه و لامسه .

و قواى باطن عبارتند از حس مشترك و خيال و متصرفه و واهمه و حافظه .

قوه متصرفه را در انسان باعتبارى مفكره و باعتبارى متخيله گويند .