عمده آنست كه بين اين دو مطلب فرق بگذاريم كه انسان در مسائل اختيارى , نسبتش به گناه و صواب مساوى است , ولى در مسائل تكوينى , نسبت او به كمال و نقص , يا سعادت و شقاوت مساوى نيست . آنچه استعداد فطرى اوست همانا به سمت كمال است , لذا فرمود( : ما خلقت الجن و الانس الا ليعبدون ) [15] يعنى آنها را به سمت عبادت و كمال وجودى خلق كردم , اگر نسبتش به هر دو طرف على السواء باشد , همانطور كه بهشتيان از بهشت لذت مى برند , جهنمى ها هم بايد از جهنم لذت ببرند , و حال آنكه چنين نيست . اينكه يكى ملايم است و يكى ناملايم , معلوم مى شود كه فطرت انسانى و گوهر آدمى نسبت به هر دو طرف على السواء نيست .

نقش شيطان

خداى سبحان در سوره مباركه اسراء , عداوت شيطان را چنين بازگو مى فرمايد : ما وقتى دستور سجده داديم فرشتگان اطاعت كردند , اما شيطان عصيان ورزيد و چنين گفت :

( ارايتك هذا الذى كرمت على لئن اخرتن الى يوم القيامه لأحتنكن ذريته الا قليلا ) [16]

من همين را كه بر من گرامى داشتى احتناك مى كنم يعنى حنك او را مى گيريم , تحت حنك او در اختيار من است , زمام او را