درس 32 : تحصيل عرض بلد

اين درس نيز در تحصيل عرض بلد به تفصيلى بيش از پيش است . نخست بايد مقدمه اى در تقسيم آفاق عنوان كنيم كه خود ضابطه اى اصيل و مفيد در مسائل هيوى است و آن اين كه در اصطلاح علم هيأت , بلد يا ذوظل واحد است و يا ذوظلين است و يا ذوظل دائره است بدين بيان :

شاخصى مخروطى بطول 25 سانت مثلا در نظر بگيريد كه قاعده آن بر سطح مستوى پاره اى از زمين و عمود بر آن يعنى عمود بر سطح افق بوده باشد . اين شاخص در هر افق در سطح دائره نصف النهار آن افق است , لاجرم در هنگام موافات مركز جرم شمس به حلقه نصف النهار وضع ظل شاخص به حسب عدم عرض و يا اختلاف عروض بلاد بدين تفصيل است كه نموده مى شود :

1 اگر بلد عديم العرض باشد يعنى در سطح دائره استواى سماوى قرار گيرد و بعبارت ديگر از بلاد استوائى بوده باشد كه در سطح دائره معدل النهار است هر گاه شمس در هر يك از دو نقطه اعتدال بوده باشد , در هنگام موافات مركز جرم آن به دائره نصف النهار با شاخص در يك خط عمودى قرار گيرد يعنى به سمت رأس آن افق رسد و ارتفاع آن در آنهنگام ربع دور بود و شاخص را ظل نبود چنانكه اشخاص را . و بعد از آن اگر شمس شمالى شود تا به نقطه اعتدال ديگر رسد , هر روز در وقت نصف النهار ظل شاخص به سمت جنوب خط استواء خواهد بود , و اگر جنوبى شود بالعكس . پس خلاصه اين كه آفاق استوائى را در دو روز كه شمس در يكى از دو نقطه اعتدال است در وقت موافات مركز جرم شمس به