درس 30 : طول و عرض بلاد

به طول و عرض كوكب و يا هر نقطه اى از فلك آشنا شده ايم در درس 11 و 12 عرض كوكب دانسته شده است , و در درس 13 طول آن . اينكه سخن ما در طول و عرض بلاد است .

در مسائل هيوى احتياج مبرم به معرفت اطوال و عروض بلاد است : از آنجمله مسأله تحصيل سمت قبله است كه اكثر طرف آن بايد از علم به طول و عرض بلد بدست آيد . اكنون برخى از مطالب در پيرامون عرض بعرض مى رسانيم . نخست بعنوان تبصره گوئيم :

بلاد در اين گونه تعبيرات در كتب و رسائل و زيجات و اطلسها بنابر اهميت دادن به موضع است و گرنه حكم طول و عرض هر نقطه اى از بر و بحر همين است كه گفته ايم و گفته آيد . به مثل وزان اين تعبير در علم هيات وزان تعبير اتحاد عاقل بمعقول در حكمت متعاليه است . اعنى چنانكه بحث در پيرامون اتحاد عاقل و معقول در كتب و رسائل بر سبيل اختصاص و انحصار نيست كه فقط عاقل با معقولش متحد باشد و در حساس با محسوس و يا در قوه واهمه با موهوم و يا در قوه متخيله با متخيل اين اتحاد نباشد , بلكه اتحاد مدرك به مدرك است مطلقا , و لكن چون ادراك معقولات در نشأت طبيعت اختصاص به انسان دارد كه صاحب نفس مدركه معقولات و كلياتست و بدين گوهر گرانبها از انواع حيوانات ممتاز است و آنچه براى انسان من حيث هو انسان بكار مى آيد و بدان مجد و عظمت مى يابد همان ادراك معقولاتست كه كليات اند و محيط بر زمان و مكان اند , بحث را به