درس 21 : دائره نصف النهار

از مدارات كواكب به حركت اولى , آنچه فوق افق باشد مدارات يومى اند , و آنچه تحت افق مدارات ليلى . و هر گاه بخواهيم هر يك از مدارات يومى , يا ليلى را به دو نيم كنيم كه چون كوكب به نقطه منتصف رسيده است قوس النهار يا قوس الليل به دو نصف منقسم گردد به دائره نصف النهار احتياج افتد . لاجرم دائره نصف النهار عظيمه اى خواهد بود كه بدو قطب افق و دو قطب معدل النهار گذرد پس هر گاه شمس مثلا در فوق افق بدو رسيده است در اكثر معموره , به تقريب منتصف طلوع و غروب مى باشد . لذا بيرجندى در شرح تذكره گويد :

( لو لم تمر دائرة نصف النهار بقطبى الافق و قطبى معدل النهار لم يحصل الغرض منه و هو تنصف قطع المدارات) .

مخفى نماند كه كره عالم جسمانى از دائره نصف النهار به دو نيمه شرقى و غربى منقسم مى گردد , چنانكه از دائره معدل النهار به دو نصف شمالى و جنوبى , و از دائره افق به دو قسم فوقانى و تحتانى . با اين تفاوت كه شمالى و جنوبى بودن آن ثابت است زيرا كه معدل النهار به نسبت با اشخاص و نقاط مفروض بر سطح ارض رسم نمى شود بلكه عظيمه حركت اولى است كه تغيير و تحويل نمى پذيرد , بخلاف شرقى و غربى يا فوقانى و تحتانى بودن آن اعنى كره عالم جسمانى كه به نسبت اشخاص و نقاط مفروض بر سطح ارض هر يك از دائره نصف النهار و افق رسم مى شود .

چون دائره نصف النهار از دو قطب معدل و دو قطب افق مى گذرد , آن دو نيز