درس 16 : دائره افق

طول و عرض و بعد كوكب را دانسته ايم , حال وقت آنست كه به ارتفاع و سمت آن و طول و عرض بلاد آشنا شويم , و آن مبتنى بر معرفت دائره افق و دوائر ديگر است , كه بايد از آسمان به زمين فرود آييم و نخست به دائره افق آگاهى يابيم زيرا كه دائره افق از دوائرى است كه به حسب نسبت افلاك با بقاع زمين حادث مى شود .

هر شخص , در هر نقطه بسيط ارض بوده باشد , اگر خطى از مركز عالم بر استقامت قامتش از دو جانب سمت راس و سمت قدم او گذرد و به فلك اعلى منتهى شود , به دو نقطه متقاطر منتهى مى شود كه در دو طرف اين خط و قطع آنند كه بقول حكيم بو على سينا در فصل 28 نمط اول اشارات : الجسم ينتهى ببسيطه و هو قطعه , والبسيط ينتهى بخطه و هو قطعه , و الخط ينتهى بنقطته و هى قطعه آن نقطه بالا سرش را سمت الرأس , و آن ديگر را سمت القدم گويند .

هر گاه اين خط ياد شده را محور دائره عظيمه اى فرض كنيم كه دو نقطه سمت الرأس و سمت القدم دو قطب گردند , آن عظيمه دائره افق حقيقى خواهد بود .

به لفظ اخصر و تعريف مختصر : دائره افق عظيمه ايست كه يك قطب او سمت الرأس , و ديگر قطب او سمت القدم است .

چنانكه دائره معدل النهار عالم جسمانى را كه به منزلت يك كره جسمانى در اين فن است به دو نيمه برابر شمالى و جنوبى تقسيم مى كند , دائره افق نيز