درس 62 : اختلاف منظر و انكسار نور

اختلاف منظر آنست كه يك چيز را از دو جا كه ملاحظه كنيم در دو نقطه مختلف مشاهده مى كنيم .

اختلاف منظر را منجمان بسيار بكار مى برند , و دورى ستاره ها يا مساحت آنها را معين مى كنند . چنانكه ماه را چون از دو نقطه زمين مشاهده كنيم آن را در دو نقطه مخالف مى بينيم . و پس از تجربيات دقيق چنان دانسته اند كه اگر فاصله دو بيننده باندازه شعاع كره زمين باشد اختلاف منظر ماه نزديك يكدرجه است يعنى پنجاه و هفت دقيقه و چهل ثانيه .

منجمان اسلامى از روى اختلاف منظر دريافتند كه فاصله ماه از زمين شصت برابر شعاع و شعاع جرم آن بيش از ربع شعاع زمين است , و حجم آن قريب يك پنجاهم آن .

و باز بواسطه همين اختلاف منظر ارتفاع كوهها و جاهاى بلند كه دست رسى برفتن بالاى آنها نيست مى توانند اندازه بگيرند , يا عمق چاهها و پهناى شطوط و فاصله هاى ديگر .

بارى مسائل مختلف علمى در نجوم و مساحت كه مبنى بر شعاع بصرى است از شماره افزونست تا بدان حد كه در قوه باصره و احكام و مسائل آن علم مخصوص تدوين كردند موسوم به علم مناظر و مرايا و كتابها در آنها تاليف شده , و بهترين آنها مناظر و مراياى ابن هيثم است كه كمال الدين فارسى شاگرد قطب الدين شيرازى كه در قرن هفتم ميزيست آنرا تلخيص و تحرير كرد كه در دو مجلد در