درس 61 : افلاك كلى و جزئى

نقد عمرم بشد اندر ره تدوير و مدير *** در ره جوزهر و مايل و حامل چه كنم

در آخر درس قبل گفته ايم كه حركات افلاك معدل النهار و مدير و جوزهر و مايل بخلاف توالى است , و ديگر افلاك محيط بارض مطلقا حركات آنها بتوالى است . در حركت چهار فلك بخلاف توالى بنظم گفته آمد كه :

جانب غرب روانند چهار ايسائل *** اطلس و جوزهر و باز مدير و مائل

مراد از اطلس معدل النهار است و بتعبير شيخ بهائى در اول تشريح الافلاك در بيان هيئت مجسمه :

( العالم الجسمانى كرة منضدة من ثلاث عشرة كرة متلا صقة اعلاها الاطلس و هو كاسمه غير مكوكب) .

يعنى عالم جسمانى يك كره است كه از سيزده كره چهار عنصر و نه فلك بترتيب روى هم چيده صورت گرفته است , كره برترين بنام اطلس است كه مانند لفظ خود اطلس است . يعنى مانند اطلس بى نقطه , بى ستاره است .

اما حركات افلاك تداوير كه غير محيط به ارض اند , لاجرم اگر حركت اعلاى آنها بتوالى است چنانكه تداوير متحيره , حركت اسفل آنها بخلاف توالى است , و اگر اعلاى تدوير بر خلاف توالى باشد چنانكه تدوير قمر حركت اسفل آن بتوالى خواهد بود . و بنظر و عبارت در غايت متانت و مناسبت قوشچى در آخر باب پنجم فارسى هيئت( : اولى آنست كه اعلا را اعتبار كنند و حركت تذوير قمر را از حركات شرقى شمرند , و باقى را از حركات غربى) .