حركت تقديم اعتدالين يا رقص محورى را شناخت]( . انتهى

و اين مسائل منقول از ابرخس همه بتحقيق در اين كتاب دانسته ميشود .

برخى از بزرگان را كه از قديم قائل به حركت وضعى و انتقالى زمين بودند در درس هفدهم دروس معرفة الوقت والقبلة ( ص 105 - 108 ط 1 ) با ذكر ماخذ و مصادر نقل كرده ايم , بدانجا رجوع شود . و هم به ترجمه ابوريحان بيرونى در لغت نامه دهخدا رجوع بفرمائيد كه مطالبى بسيار سودمند را در اين مسائل حائز است , و اين ت رجمت بيرونى گردآورده و تحرير شده حضرت استاد علامه ابوالفضائل حاج ميرزا ابوالحسن شعرانى قدس سره الشريف است كه خود برايم حكايت فرموده اند .

در آن ترجمت پس از نقل كلام بيرونى در تعريف اسطرلاب زورقى مصنوع ابوسعيد سجزى بتازى , بپارسى فرموده است :

( گويد از ابوسعيد سجزى اسطرلابى بسيط ديدم كه از شمالى و جنوبى مركب نبود و آن را زورقى ناميدى , آن عمل زياده مرا پسند افتاد وى را بسيار تحسين كردم چه آن را بر اصلى قرار داده بود قائم بذات . بنياد آن عمل و مدار آن صنعت بر عقيدت مردمى بوده است كه ارض را متحرك دانسته و حركت شبانه روزى را بفلك منسوب ندانسته اند , قسم با جان خود كه آن عقيدت شبهه ايست كه تحليلش در نهايت دشوارى است , و قولى است كه رفع و ابطالش در كمال صعوبت است . مهندسين و علماء هيئت كه اعتماد و استناد ايشان بر خطوط مساحيه است در نقض آن شبهت و رد آن عقيدت بسى ناچيز و تهى دست باشند و هرگز دفع آن شبهه را اقامت برهان و تقرير دليلى نتوانند نمود , و اين معنى مايه طعن ايشان نشود زيرا كه حركت مرئيه را چه از ارض دانند و چه از سما شناسند در هر حال بصناعت ايشان زيانى نرساند , و اگر دفع آن شبهت در حيز امكان آيد و در آن باب ياراى دم زدن باشد بافكار و انظار طبيعيين فلاسفه منوط است هم مگر ايشان باشراق نفوس شريفه رد آن مقال را افادات و افاضاتى بياورند) .

اين بود عبارت آنجناب كه در ترجمت عبارت عربى بيرونى بفارسى تحرير