نام کتاب : دروس هيئت و ديگر رشته هاي رياضي نویسنده : حسن زاده آملي، حسن جلد : 1 صفحه : 277
درس 55 : كرويت ارض
سخن در بيان طول و عرض بلاد و طريق تحصيل آنها بود كه بمناسبت بحث , تحريم
مطالبى و تحقيق و تنقيب مسائلى بميان آمد . و در درس 45 وعده داده ايم كه
يادداشتهايى كه از كتب ارباب فن را بلحاظ تمرين مباحث و تشحيذ اذهان در طول
و عرض بلاد عنوان كنيم كه برخى گفته آمد و اينك وقت و نوبت برخى ديگر فرا
رسيده است :
در كتاب هيئت منظوم نگارش ميرزا ابراهيم اردكانى در بيان طول و عرض نقاط
مختلفه زمين چنين آمده است ( ص 71 ط 1 ) :
زخط استوا تا قطب ارضى است *** نود قسمت , بنام بعد عرضى است
چه خواهى جستن عرض مكانى *** بجو تو ميل جرم آسمانى
كه اندر سمت راس آن مكان است *** بقدر ميل او عرض مكان است
بهر جا كار تفاع قطب بينى *** همان اندازه دان عرض زمينى
اگر خواهى شوى از طولش آگاه *** زخط نيمروزى رصدگاه
شمر تا سمت راس آن مكان را *** كه تا مرصد بيابى طول آن را
چو نجمى آيدت بر جانب سر *** از آنجا تا به مرصد وقت بشمر
بهر ساعت از آن يه درجه طول است *** بدين نسبت بدان هر چه فصول است
در بيت دوم و سوم گويد :
هر گاه كوكبى در افقى از سمت راس گذرد بعد آن كوكب مساوى با عرض بلد است
. در درس دهم دانسته ايم كه بعد كواكب قوسى از دائره ميل است ميان مركز
نام کتاب : دروس هيئت و ديگر رشته هاي رياضي نویسنده : حسن زاده آملي، حسن جلد : 1 صفحه : 277