درس 50 : قبة الارض و دحوالارض

در درس چهل و هفتم گفته ايم كه قبة الارض را قبه اژين و وسط الارض نيز گويند . و در درس بيست و سوم دانسته ايم كه هيات فلك , از سخن سرايان به خيمه و كله تشبيه و تعبير شده است . و در درس بيست و ششم گفته ايم كه در لسان روايت از اين خيمه تعبير به قبه شده است چنانكه در روايت از دائره نصف النهار تعبير به وسط قبه گرديده است . و در پايان درس چهل و ششم اشارتى به تطامن و تبطيط دو جانب قطب زمين و شلغمى شكل بودن آن شده است كه زمين در حدود قطبين اندك فرو نشستگى دارد , و در حدود دائره استواء اندك برآمدگى . لاجرم به سبب تطامن مذكور , نصف قطر استوائى زمين اطول از نصف قطر قطبى آنست . و گفته اند كه شعاع قطبى يعنى نصف قطر قطبى زمين از شعاع استوائى كه نصف قطر استوائى زمين است , قريب به بيست و يك كيلومتر كمتر است . و فاضل كرينليسوس فانديك در ابتداى مرآة وضيه گويد : فلاسفه از عهد فيثاغورس قبل از مسيح عليه السلام به پنج قرن تا كنون اتفاق بر كروى بودن ارض دارند , اما تسطيح ناحيه قطبين آن از فيلسوف اسحاق نيوتن در اوائل قرن هيجدهم ميلادى به وضوح پيوسته است .

قبه بدين معنى كه شعاع استوائى زمين اطول از شعاع قطبى آنست بر همه بقاع و نقاط استوائى صادق است . و لكن محط بحث در قبه اصطلاحى سائر در السنه اهل هيئت است . علامه ابوريحان بيرونى را سخنى در قبة الارض اصطلاحى است كه نخست آن را از ماللهند , و التفهيم نقل مى كنيم و سپس به برخى از اشارات