درس 41 : طول بلد

اين درس دنباله و تتمه درس قبل است . در درس پيش دانسته ايم كه قدماء ( يونانيان و كسانى كه بلادشان مغربى آبادى روى زمين است ) مبدأ اطول بلاد را غايت نقطه غربى از جزاير خالدات , و يا ساحل بحر مغرب به فاصله ده درجه طولى از جزائر خالدات گرفته اند , تا طول ارضيات بر وفق سماويات بر وفق يكديگر مطابق حركت بر توالى بوده باشد . اكنون در اين درس سخن ما اين است كه قدماى هند و اهل چين و تركستان كه بلادشان مشرقى آبادى روى زمين است , مبدا طول را از منتهاى عمارت در جانب شرق به نام كنك دز ( دژ گنگ ) گرفتند , بدين سبب كه به حسب مكان , به آن نزديك بودند , و يا به علت اين كه ازدياد طول موافق جهت حركت اولى يعنى از شرق به غرب است كه در اصطلاح فن موافق جهت حركت به خلاف توالى است , و از اين حيث نيز ارضيات موافق با سماوياتست , و يا بدين سبب كه جهت شرق را چون مطلع انوار است اشراف از مغرب مى دانستند , و يا بدين علت كه مشرق را يمين فلك مى دانستند و يمين اقوى الجانبين است مطلقا چه در معانى و چه در صور .

دژ گنگ را بر نفس خط استواء گفته اند . عبدالعلى بن محمد بن حسين بيرجندى كه از افاضل و اعاظم علماى رياضى در قرن دهم هجرى بود , در شرح تذكره گفته است :

كنكدز , و هو على نفس خط الاستواء , طول الجزائرى نصف دور على ما هو المذكور فى الزيجات , و ذكر العلامه ان طوله مائه و سبعون جزاءا , و قد زعموا انه مستقر الشياطين ,