درس 1 : قطر , و دائره عظيمه و صغيره

چون كره بر نفس خود حركت كند و يا فرض حركت آن شود , هر نقطه اى كه بر محيط آن فرض شود بدين حركت استدارى كه اوضاع آن نسبت به جز او مبدل مى گردد , بعد از تمامى دوره دائره اى تامه رسم كند , مگر دو نقطه متقابل كه دو قطب كره و دو قطب حركت اند .

و خطى مستقيم كه واصل ميان دو قطب است قطرى است كه آن را محور گويند و آن نيز ساكن است كه كره بر آن مى گردد . و قطر آن خط مستقيم است كه بمركز دائره يا كره بگذرد .

و هر دو نقطه متقابل دو طرف قطرى از اقطار كره را دو نقطه متقاطر گويند پس دو قطب حركت و يا دو قطب كره دو نقطه متقاطر خواهند بود .

و آن دوائر مرتسمه از نقاط مفروضه را مدارات آن نقاط گويند . و از آنها به نحو اطلاق تعبير به مدارات مى كنند . و دو قطب كره را در دو قطب هر يك از اين مدارات مى گويند .

و اين دوائر يا با يكديگر متحد باشند و يا متوازى . و دو خط متوازى خواه مستدير و خواه مستقيم آن باشند كه بعد ميان آن دو به يك اندازه باشد . يعنى هر نقطه اى كه بر يكى از آن دو فرض كنند , بعد همه از آن خط ديگر برابر باشد .

از اين دوائر فقط يك دائره عظيمه است كه بر مركز كره مى گذرد , و بعد او از قطبين مساوى است , و آن را منطقه كره گويند , بدين نظر كه منطقه كمربند است و آن دائره بر ميان كره گذرد . و دوائر ديگر را صغيره گويند .