درس 38 : تحصيل عرض بلد

قوله( : بوجهى ديگر : هر گاه اعظم ترين ارتفاعات كوكبى ثابته) . . . اين وجه در تحصيل عرض آفاق مائله اعم از آفاق ذات ظل دائر است به بيانى كه گفته آيد . و طريق تحصيل آن اختصاص به شب دارد , چه اين كه از ارتفاع كوكبى از كواكب ثابته ابدى الظهور بايد بدست آورد و مراد از كواكبى ثابته در عبارت زيج بهادرى , كوكبى از كواكب ثابته ابدى الظهور است , چنانكه در شق دوم گويد ( : و اگر ثابته ابدى الظهور) . . . , و معلوم است كه دو ارتفاع اعظم ترين و اصغرترين در كواكب ابدى الظهور متمشى است . و عبارت ساير ازياج روشنتر است , مثلا در زيج الغ بيكى گويد :

( و اگر از ثانيه ابدى الظهور كه از سمت راس در جانب قطب خفى نگذارد , نصف مجموع ارتفاع اعظم و ارتفاع اصغر بگيريم عرض بلد حاص شود , و اگر ثابته از سمت الراس در جانب قطب خفى بگذرد به جاى ارتفاع اعظم , تمام او تا نصف دور مستعمل بايد داشت و عمل به پايان رسانيد) .

چنانكه ملاحظه مى فرماييد در زيج الغ بيكى , اول گفته است( : و اگر از ثابته ابدى الظهور) . . . و بعد از آن در شق دوم گفته است( : و اگر ثابته از سمت الراس) . . . يعنى و اگر ثابته ابدى الظهور از سمت الراس الخ , و اسلوب تعبير هم بايد بدينسان باشد كما لا يخفى , و در زيج بهادرى به عكس آن نگارش يافت كه ايهام ابهامى در آن مى رود .

حال گوييم كه مدار كواكبى ابدى الظهور در افقى از آفاق مائله كه لاجرم در