حال اگر اختلاف بر سر مفهوم تغيير شد , يعنى اينكه منظور از تغيير رنگ ,
بو و طعم , چند درصد است ؟ آيا به مقدارى است كه به چشم , قابل رؤيت و
به حس , قابل تشخيص باشد ؟ يا تغييرات مقدر و غير محسوس نيز مصداق
تغيير رنگ و بو و طعم است ؟ در اين مقام كه به علت ابهام در مفهوم
شبهه و ترديد حاصل مى شود , در اصطلاح اصول گفته مى شود شبهه مفهوميه
حادث گشته است .
گاهى اينطور نيست , يعنى مفهوم صريح و روشن گفته شده و هيچ
ابهامى ندارد ولى مكلف در برخورد با افراد و مصاديق متعلق به مفهوم و
تطبيق آن با مفهوم دچار ترديد مى شود , اينگونه شبهه در اصطلاح اصول
شبهه مصداقيه ناميده مى شود . براى روشن شدن مطلب به مثال ذيل توجه
فرمائيد :
خمر حرام است . ممكن است مكلف در برخورد با مصاديق خمر و تطبيق
حكم حركت بر مصداق , دچار مشكل و ترديد شود . مثلا شك كند كه آيا آبجو
از مصاديق خمر , و متعلق حكم حرمت است يا نه ؟ در اينجا ترديد در مصداق
است و در اصطلاح شبهه مصداقيه ناميده مى شود .
شبهات مفهوميه به دو قسم تقسيم مى شوند :
1 ) دوران امر بين اقل و اكثر مثال قبلى را تكرار مى كنيم : كليه
اراضى , قابل تملك خصوصى است مگر اراضى موات . همان طورى كه قبلا گفتيم
ممكن است از مفهوم موات دو تصور حاصل شود : بر اساس يك نظر , موات
زمينى است كه هيچگاه سابقه عمران و احياء نداشته و بر حسب نظر ديگر
موات بالعرض هم جزو اراضى