3 . أقسام عام

عموم بر سه قسم است : عام[ ( استغراقى]) و[ ( مجموعى]) و[ ( بدلى]) . البته , در هر سه قسم , عموم واجد معناى شمول و سريان است , ولى نحوه شمول و سريان در آنها فرق مى كند .

ألف . در عام استغراقى , شمول و سريان براى هر يك از أفراد به طور استقلال و انفراد وجود دارد , يعنى در عام استغراقى عموم به عدد تمام أفرادى منحل مى شود كه سريان و شمول احاطه شان مى كند . اگر افراد مخاطب عام صد نفر باشند , عموم منحل به صد خطاب مى شود , و اين خطاب براى يك يك افراد به طور مستقلموجود است . بدين جهت , گفته مى شود كه : در عام استغراقى هر يك از افراد داراى امتثال مستقل و عصيان مستقل است , به طورى كه اگر بعضى از آنها امتثال كنند و بعض ديگر عصيان نمايند , براى امتثال كنندگان ثواب وجود دارد و نسبت به كسانى كه عصيان نموده اند موجبات عقاب فراهم مى گردد , و در نتيجة عقابمى شوند .

ب . در عام مجموعى , شمول براى أفراد به طور اجتماع است , يعنى در صورتىمى توان گفت امتثال وجود دارد كه مجموع ( من حيث المجموع ) امتثال امر كردهباشد . بنابراين , اگر گفته شود كه تمام مردم مجتمعا بايد فلان كار را انجام بدهند , در صورتى كه يك نفر از آنها كار مورد بحث را انجام ندهد , عاممجموعى حاصل نمى گردد , زيرا مورد خطاب موجود نشده است . پس , در عام مجموعى , يك امتثال و يك عصيان وجود دارد . امتثال عبارت از آوردن تمامىأفراد است و عصيان