امام صادق (عليه السلام) در دو ديدگاه

امام صادق (عليه السلام) در ماه ربيع‌الاول سال 83 هـ .ق در زمان حكومت عبدالملك به‌دنيا آمد و در سال 148 هـ .ق در زمان حكومت ابوجعفر منصور عباسى به شهادت رسيد. از آن‌جا كه امام‌صادق (عليه السلام) شاهد فتورى بود كه در دستگاه حكومت رخ داد و امويان و عباسيان سرگرم زد و خورد با يكديگر بودند و در نتيجه خلافت از دودمانى به دودمان ديگر منتقل شد، عملكرد سياسى و اجتماعى امام (عليه السلام) در اين دوره سخت مورد بررسى و نقد قرار گرفته است. درباره امام صادق (عليه السلام) و موضع آن حضرت (عليه السلام) در برابر شرايط سياسى و اجتماعى حاكم از سوى دو گروه، دوگونه داورى وجود دارد كه منشأ و محتواى آن‌ها مشترك است.

‌ يك ديدگاه معتقد است امام (عليه السلام) به‌خاطر فرصت طلايى پديد آمده، بساط افاضه و تعليم گستراند و در خانه‌اش را به روى جويندگان دانش باز كرد. از مكتب او دانش‌هاى گوناگون مانند فقه و حديث، تفسير، تاريخ، اخلاق، رياضيات، نجوم و... به جهانيان عرضه شد و امام (عليه السلام) ، براى آن‌كه بتواند اين حوزه علمى را پديد آورد و دانش وانديشه را هرچه بيش‌تر رواج دهد، در سياست مداخله نكرد. او نه تنها هيچ ابتكار عمل سياسى را در دست نگرفت، بلكه گاه كاملاً در جهت سياستى كه خلفاى زمانش مى‌خواستند، حركت كرد يا دست‌كم كوشيد برخلاف سياست آنان كردارى از وى سر نزد. براساس اين ديدگاه، امام (عليه السلام) تلاش كرد ديگر جريان‌ها و گروه‌هاى انقلابى و سياسى را از حركت بازدارد. [1] چنان‌كه پيداست در اين داورى، امام (عليه السلام) انديش‌مندى توانا، مدرسى كارآزموده و دانشمندى بى‌نظير است; ولى از نظر پايدارى در برابر عوامل نابودكننده دين و برخورد شايسته با سلطه ضددينى و ضدانسانى منصور عباسى و ديگران حتى با سربازانى كه در كنار زيدبن‌على يا محمدبن‌عبدالله (نفس‌زكيه) و حسين‌بن‌على (شهيد فخ) مى‌جنگيدند نيز قابل مقايسه نيست. [2]

‌ ديدگاه ديگر معتقد است در زمانى تاريك و غيرقابل تحمل كه جامعه اسلامى در آتش اختلاف طبقاتى مى‌سوخت و مردم با مهم‌ترين ويژگى‌هاى انسانى يعنى قدرت انديشيدن و انتخاب، بيگانه شده بودند، امام صادق (عليه السلام) از رسالت انسانى يك رهبر غفلت ورزيد و يا