آيت‌اللَّه خويى «دام ظلّه» نيز اشكال استاد خود- مرحوم نائينى- به مرحوم آخوند را پذيرفته است. [1]

جواب اوّل از كلام مرحوم نائينى‌

محقّق عراقى رحمه الله‌ در جواب اشكال فوق فرموده است: لفظى كه در باب وضع، مقابل معنا قرار مى‌گيرد غير از لفظى است كه در مقام استعمال، در معنا استعمال مى‌شود. آنچه در استعمال مورد لحاظ تبعى و آلى قرار مى‌گيرد، شخص لفظى است كه از دهان مستعمِل بيرون مى‌آيد، نه كلّ الفاظ او در جاهاى ديگر. و آنچه مورد لحاظ استقلالى قرار مى‌گيرد، عبارت از معناست. مستعمِل، شخص لفظ «انسان»- كه از دهان او بيرون مى‌آيد- را مورد لحاظ تبعى قرار مى‌دهد و به نوع لفظ «انسان» در موارد مختلف، كارى ندارد. بله، ممكن است در جايى به «انسان» هم لحاظ استقلالى تعلّق بگيرد، مثل اينكه از كسى بپرسند: انسان به چه معناست؟ در اينجا «انسان» مورد لحاظ استقلالى است. ولى در باب وضع- حتى در وضعهاى معمولى- وقتى پدر مى‌گويد: من نام فرزندم را «زيد» قرار دادم، شخص لفظ «زيد»- كه از دهان او بيرون مى‌آيد- را اسم براى اين مولود قرار نداده بلكه نوع لفظ را لحاظ كرده است يعنى هركس «زيد» را بگويد و هر استعمال‌كننده‌اى كه بخواهد لفظ «زيد» را استعمال كند و هركس بخواهد نام اين فرزند را ببرد، نام «زيد» را مى‌برد. و خلاصه اينكه: در مقام وضع، آنچه كه طرف عُلقه و ارتباط وضعى واقع مى‌شود، شخص لفظى كه از دهان واضع خارج شده نيست. اگر چنين بود، وضع در مورد ديگران مطرح نبود و فقط در مورد واضع اوّل، مطرح بود يعنى لفظ «انسان» فقط در مورد واضع اوّل- آن‌هم در استعمال واحد- دلالت بر معنا داشت. در حالى كه اين‌گونه نيست. واضع، وقتى مى‌گويد لفظ «انسان» را براى «حيوان‌

[1]- محاضرات في أُصول الفقه، ج 1، ص 127