قضيّه لازمه وجود هو هويت بين «زيد و قائم» و بين «زيد و عالم» است. هو هويت در عالم اعتبار نيز همانند هو هويت واقعى است و كسى كه بين لفظ و معنا هو هويت و اتّحاد را اعتبار مى‌كند لوازم و جهاتى كه مربوط به اتّحاد و هو هويت است را نيز اعتبار مى‌كند و ديگر نمى‌تواند وجود لفظى معنا را در رديف وجود حقيقى آن به حساب آورد كه منجرّ به تباين ميان آن دو گردد. بنابراين، دليل مذكور مستلزم نفى هو هويت است و خود اين، دليلى به نفع ماست. حال با توجّه به مطالب فوق، جاى اين‌ سؤال‌ است كه تقسيم مذكور در رابطه با وجود چه تقسيمى است؟ جواب‌ اين است كه تقسيم مذكور داراى نوعى مسامحه است و وجود لفظى را نبايد از اقسام وجود معنا به حساب آورد و برفرض كه چنين تقسيمى مطرح شود، تقسيم حقيقى نيست، زيرا وجود لفظى از مقولات عرضى و وجود معنا از مقولات جوهرى است و بين مقولات عرضى و مقولات جوهرى، تباين وجود دارد. در نتيجه، تفسيرى كه صاحب منتهى الاصول و جماعتى از اصوليين در مورد حقيقت و ماهيت وضع اختيار كردند ناتمام است.

4- نظريه آيت‌اللَّه خويى «دام ظلّه»

آيت‌اللَّه خويى «دام ظلّه» در تفسير وضع فرموده است: «حقيقت و ماهيت وضع عبارت از تعهد و التزام نفسانى است». در اينكه تعهد و التزام به چه چيزى مورد نظر است؟ احتمالاتى وجود دارد كه ذكر آنها مفيد نيست ولى معناى قابل قبول اين است كه بگوييم: تعهد به اينكه وقتى انسان بخواهد معنايى را از راه لفظ تفهيم كند [1] با فلان لفظ خاص آن را تفهيم كند. مثلًا شخصى كه براى‌

[1]- چون گاهى انسان با وجود اينكه مى‌تواند معنايى را از طريق لفظ تفهيم كند ولى با اشاره مى‌فهماند. كه اين خارج از دايره تعهّد است.