نام کتاب : اصول فقه شيعه نویسنده : فاضل لنكرانى، محمد جلد : 1 صفحه : 161
القواعد
التي يمكن أن تقع في طريق استنباط الأحكام أو التي ينتهى إليها في مقام العمل». [1] يعنى علم اصول عبارت از فنّ و صناعتى
است كه انسان به وسيله آن فن و صناعت، قواعدى را مىشناسد كه آن قواعد بايد يكى از
دو خصوصيت زير را- به طريق مانعة الخلوّ- دارا باشند: يا قواعدى باشند كه بتوانند
در طريق استنباط حكم شرعى قرار گيرند و يا قواعدى كه در طريق استنباط قرار
نمىگيرد ولى مجتهد در مقام عمل و از روى ناچارى به آنها پناه مىبرد. به نظر
مرحوم آخوند، آن دو اشكالى كه به تعريف مشهور وارد بود بر اين تعريف وارد نيست و
ظن انسدادى بنا بر حكومت و اصول عمليه جارى در شبهات حكميه- كه به نظر مرحوم
آخوند، از تعريف مشهور خارج بودند- در اين تعريف داخل مىباشند.
زيرا
اين دو مورد از مواردى هستند كه به عنوان آخرين چاره و آخرين پناهگاه براى مجتهد
بوده و داخل در «أو التي ينتهى إليها في مقام العمل» مىباشند. و فرض اين است كه
اگر ظن انسدادى بنا بر حكومت و اصول عمليه را نيز كنار بگذارد ديگر راهى براى بدست
آوردن حكم الهى ندارد.
اشكالات
تعريف مرحوم آخوند
امام
خمينى «دام ظلّه» فرموده است: تعريف مرحوم آخوند از بدترين تعريفات براى علم اصول
است سپس دو اشكال به اين تعريف وارد كرده كه يكى از آنها قابل جواب است و ديگرى
هم- در مقابل اشكالاتى كه ديگران وارد كردهاند- خيلى مهم نيست.
اشكال
اوّل: كلمه «صناعة» مربوط به «علوم عملى» است
و
در مواردى بكار مىرود كه آثار عملى مشهود دارد، مثل نجّارى و آهنگرى و .... ولى
علم اصول