نام کتاب : اصول فقه شيعه نویسنده : فاضل لنكرانى، محمد جلد : 1 صفحه : 106
اين
صورت آنچه در ابتدا نزد ما روشن است و به عنوان مقدّمه برهان مطرح است، نفس تسانخ
قضايا است. در نتيجه بايد تمايز علوم را به سنخيت بين قضايا نسبت داد.
حال،
علت سنخيت، هرچه باشد فرقى نمىكند. حتى اگر علت سنخيت، غرض باشد، زيرا در اينجا
از راه غرض به سنخيت نرسيدهايم. شاهدش اين است كه اگر كسى حتى غرض علم نحو را
نداند يا معتقد باشد كه لازم نيست هر علمى غرضى داشته باشد، تسانخ بين قضايا را
درك مىكند. نكته: از كلام امام خمينى «دام ظلّه»
استفاده مىشود كه غرض، تأخر از علم دارد و تمايز، بايد در رتبه خود مسائل وجود
داشته باشد و اين همان كلام مرحوم آخوند است.
البته
ما پاسخ اين مطلب را در ضمن بررسى كلام مرحوم آخوند بيان كرديم و در اينجا نيز
مىگوييم: غرضى كه متأخر از علم است، وجود خارجى غرض است، و وجود ذهنى آن- كه
عبارت از غرضِ داعى بر تدوين است- در مرحله قبل از علم تحقّق دارد. ولى همين
اغراض، با وجود اين كه رتبه آنها مقدّم است، اگر ملاك در تسانخ باشند باز هم تمايز
بين علوم به تسانخ است، زيرا آنچه براى ما روشن است و راه كشف غرض است همين سنخيت
است. يعنى ابتدا كه با مسائل علم برخورد مىكنيم، ذهن ما به جانب غرض متوجّه
نمىشود بلكه با مشاهده مسائل، مىبينيم بين آنها سنخيت وجود دارد.
هرچند
اين سنخيت در رابطه با غرض باشد. به نظر مىرسد كلام حضرت امام خمينى «دام ظلّه»
كلام خوبى است ولى بايد با نظريات ديگر مقايسه شود تا ببينيم كدام يك ترجيح دارد.
4-
نظريه آيتاللَّه بروجردى رحمه الله
استاد
بزرگوار ما، مرحوم آيتاللَّه بروجردى در اين زمينه دو ادّعا دارد: ادّعاى اوّل: تمايز علوم به تمايز جامع بين محمولات مسائل است. البته بايد
توجّه داشت كه آنچه ايشان مطرح كرده است با آنچه در كلام مرحوم آخوند مورد نفى قرار
گرفت مغايرت دارد. چون ظاهر «لا بتمايز الموضوعات و لا المحمولات»- كه در
نام کتاب : اصول فقه شيعه نویسنده : فاضل لنكرانى، محمد جلد : 1 صفحه : 106