گفتار اوّل: ديدگاه علماى اماميه در مورد ضمان‌

1- ديدگاه شيخ انصارى رحمه الله: تدارك و خسارت شيى‌ء مضمون‌

تفسير اوّل در حقيقت ضمان، تفسير شيخ اعظم انصارى رحمه الله است؛ ايشان در قاعده «مايضمن بصحيحه يضمن بفاسده» در بيان مراد از ضمان مى‌فرمايد:

«والمراد بالضمان في الجملتين: هو كون دَرَك المضمون، عليه، بمعنى كون خسارته ودَرَكه في ماله الأصلي، فإذا تلف وقع نقصان فيه؛ لوجوب تداركه منه ...» [1].

شيخ اعظم رحمه الله مى‌گويد: ضمان عبارت است از اين كه تدارك و خسارت شيى‌ء مضمون بر عهده ضامن است؛ هنگامى كه آن شيى‌ء تلف مى‌شود، در مال اصلى ضامن نقصان واقع مى‌شود؛ چه آن كه ضامن بايد از اموالى كه متعلق به خودش است، آن مال را تدارك نمايد.

2- ديدگاه مرحوم علّامه رحمه الله: تحقّق معاوضه قهريّه‌

تفسير و بيان ديگرى كه مرحوم شيخ آن را نقل مى‌كند و علّامه رحمه الله در كتاب‌ تحرير [2] و مرحوم تسترى صاحب مقابس نيز آن را قائل شده‌اند، اين است كه ضمان عبارت است ا ز: «أن يتلف المال مملوكاً للضامن»؛ بازگشت اين معنا در مورد غصب بدين صورت است كه در فرض تلف مال در دست غاصب، معاوضه قهريّه محقّق مى‌شود؛ به اين صورت كه مال تلف شده، يك لحظه قبل از تلف در ملك غاصب قرار مى‌گيرد و عوض آن به ملك صاحب مال تلف شده منتقل مى‌شود.

[1]. مرتضى الأنصارى، كتاب المكاسب، ج 3، ص 183.

[2]. العلّامة الحلّى، تحرير الأحكام الشرعيّة على مذهب الإماميّة، ج 4، صص 530 و 531، مسألة الأواني المكسورة.