كودك
ندارد، ديگر نيازى به بحث از قيديّت حديث رفع نيست.
نكتهاى
كه بدان بايد توجّه نمود، آن است كه در ميان فقها معروف است كه احكام وضعيّه مشروط
به بلوغ نيست. در اين بحث، در خصوص حكم وضعى ضمان، چنان چه به اين نتيجه رسيديم كه
حديث على اليد شامل صغير نيز مىشود، به اين مطلب منتهى مىشويم كه حكم وضعى ضمان،
مشروط به بلوغ نيست.
1-
ديدگاه شيخ انصارى رحمه الله
در
ميان بزرگان و فقهاى اماميه، مرحوم شيخ اعظم انصارى قدس سره در كتاب مكاسب [1] بيان مىدارد كه استدلال به حديث «على اليد» بر ضمان كودك مميّز و
مجنون مميّز وجيه و پسنديده است و اين موارد مشمول دليل يد هستند؛ و به عبارت
ديگر، شيخ رحمه الله ادعا مىكند كه اين روايت اطلاق دارد و تمام قاصدين را شامل
مىشود، بالغ باشند و يا نابالغ.
بنابراين،
از آنجا كه مبناى شيخ انصارى رحمه الله در حديث «على اليد» استيلا است، ايشان
اطلاق حديث را فقط در دايره مميّزين مىپذيرند، چه آن كه مستولى كسى است كه به
استيلاى خود توجّه دارد؛ لكن بر اساس مبناى مختار كه منظور از «يد» اخذ و تصرّف
است، اطلاق حديث فراتر از دايرهى مميّزين است و غيرقاصدين- كودك غيرمميّز و شخص
نائم- نيز در دايره شمول حديث «على اليد» قرار مىگيرند و آنان نيز ضامن خواهند
بود.
اشكال
محقّق اصفهانى رحمه الله به ديدگاه شيخ انصارى رحمه الله
محقّق
اصفهانى رحمه الله در حاشيه مكاسب [2] به مرحوم شيخ انصارى قدس سره و اين كه
دليل يد شامل صبىّ و مجنون مميّز مىشود، اشكال مىكنند. قبل از بيان اشكال، تذكر
به اين مطلب ضرورى است كه مبناى شيخ انصارى رحمه الله در مورد احكام
[1]. مرتضى الانصارى، كتاب المكاسب، ج 3، ص 181؛
مىفرمايد: «ومن هنا كان المتّجه صحّة الاستدلال به على ضمان الصغير بل المجنون
إذا لم يكن يدهما ضعيفة لعدم التمييز والشعور».
[2]. محمّدحسين الاصفهانى، حاشية المكاسب، ج 1،
ص 302.