نام کتاب : قاعده فراغ وتجاوز نویسنده : حسينى خواه، سيدجواد جلد : 1 صفحه : 200
ديدگاه
شيخ انصارى رحمه الله
مرحوم
شيخ انصارى مىگويد: منظور، اجزاى اصلى عمل است؛ و ظاهر روايت صحيحهى اسماعيل بن
جابر نيز همين را مىرساند. زيرا، امام عليه السلام در صدر روايت مىفرمايد: «إن شكّ في الركوع بعد ما سجد فليمض وإن شكّ في السجود بعد ما قام
فليمض»؛ و اين عبارت، به عنوان مقدّمه و زمينهچينى براى ضابطهى كلّى ذيل
روايت است كه مىفرمايد: «كلّ شيء شكّ في ممّا
قد جاوزه ودخل في غيره فليمض عليه». [1]
شيخ
اعظم رحمه الله مىفرمايد: صدر روايت كه مواردى را مشخص مىكند، ذيل روايت و
قاعدهى كلّى آن را تحديد مىكند؛ يعنى منظور از دخول در غير، دخول در اجزاى اصلى
است؛ يعنى: غيرى كه شارع آن را مترتّب بر جزء مشكوك قرار داده است؛ مانند: ركوع،
سجده و قيام، نه هر جزئى هرچند غير اصلى باشد.
[2]
طبق
اين نظر، اگر كسى در حال هوىّ براى سجود شكّ كند ركوع را انجام داده است يا نه،
بايستى به شكّش اعتنا كند و ركوع را بهجا آورد؛ قاعده تجاوز در اين حالت جارى
نمىشود. مؤيّد اين نظر روايت ديگرى است كه مىگويد: از امام پرسيدم:
«رجل رفع رأسه من السجود فشكّ قبل أن يستوي
جالساً فلم يدر أسجد أم لم يسجد؟ قال: يسجد، قلت: فرجل نهض من سجوده فشكّ قبل أن
يستوي قائماً فلم يدر أسجد أم لم يسجد؟ قال: سجد».
[3]
مردى
سر از سجده برداشت؛ قبل از آن كه كاملًا بنشيند، شكّ كرد آيا سجده كرده يا نه؟
امام عليه السلام فرمود: بايد سجده كند. گفتم: قبل از اين كه كاملًا بايستد شكّ
كرد كه سجده كرده يا نه؟ فرمود: سجده كند.
اين
روايت صريح است كه دخول در اجزاى غير اصلى كافى نيست.
[1]. محمّد بن حسن حرّ عاملى، وسائل الشيعة، ج
6، ص 318، باب 13 از ابواب الركوع، ح 4.