تنبيه سوم‌

تنبيه سوم‌جريان قاعده فراغ و تجاوز در جزء اخير مركّب‌

يكى ديگر از مباحث مهم در اين دو قاعده آن است كه آيا قاعده تجاوز و فراغ نسبت به جزء اخير مركّب جريان دارند يا خير؟ به عنوان مثال: اگر نمازگزار بعد از فراغ از نماز شكّ كند آيا سلام نماز را خواند يا نه؛ و آيا سلام نماز را به صورت صحيح خواند يا نه؟ يا اگر در حجّ، حاجى شكّ كند آيا طواف نساء و نماز آن كه آخرين جزء از واجبات حجّ است را انجام داد يا خير؟ و يا اگر كسى در سجده نماز، دچار خواب‌زدگى شد و بعد نداند آيا آخرين سجده نمازش بود تا نماز باطل باشد و يا سجده شكر؟ در اين موارد، آيا قاعده فراغ و تجاوز جارى مى‌شود يا نه؟

تحقيق در پاسخ به اين سؤال آن است كه بر حسب تعابيرى كه در روايات اين قاعده وارد شده است، مانند: «بعد ما تفرغ من صلاتك»، يا تعبير «بعد ما ينصرف» و يا «بعد ما صلّى»، نمى‌توان جريان قاعده فراغ را پذيرفت؛ زيرا، در چنين فرضى، در تحقّق عنوان فراغ و يا انصراف، ترديد وجود دارد. از اين رو، مجالى براى جريان اين قاعده نيست.