در نماز است. بنابراين، اگر در هنگام خواندن نماز شكّ كنيم كه آيا بين اجزاى نماز ترتيب و يا موالات رعايت شده است يا نه، قاعده‌ى تجاوز نمى‌تواند اين نماز را تصحيح كند؛ هرچند اگر همين شكّ بعد از اتمام نماز صورت گيرد، قاعده‌ى فراغ جارى شده و نماز راتصحيح مى‌كند. دليل اين كه قاعده‌ى تجاوز در اجزاى غير مستقل جريان ندارد، تعبير «خرج منه ودخل في غيره» است كه ظهور روشن در اجزاى مستقلّ عمل دارد.

2- جزء اخير مركّب:

از ديگر اجزايى كه قاعده‌ى تجاوز در آن جريان ندارد، جزء اخير مركّب، مثل سلام نماز است. بنابراين، اگر كسى در اصل سلام نمازش شكّ كند، چون به دنبال كارى ديگر نرفته است، تعبير «خرج منه ودخل في غيره» بر آن صدق نمى‌كند.

ديدگاه مرحوم امام خمينى رحمه الله در استفاده قاعده تجاوز از روايات‌

مطلب بعد، بررسى نظر مرحوم امام در مورد استفاده قاعده تجاوز از روايات و اين كه تجاوز اعمّ مطلق از فراغ است.

بيان شد امام خمينى قدس سره روايت صحيحه‌ى زراره‌ [1] را بر قاعده تجاوز حمل نموده، و در نهايت تصريح نموده‌اند: ملاك، تجاوز از محلّ است و فراغ از عمل، دخالتى ندارد. [2]

به نظر ما، ديدگاه امام خمينى رحمه الله از روايات، قابل استفاده نيست. اوّلين‌ و عمده‌ترين روايتى كه ايشان به آن تمسّك نموده‌اند، موثقّه‌ى اسماعيل بن جابر است:

«اسماعيل بن جابر، قال: قال أبو جعفر عليه السلام: إن شكّ في الركوع بعد ما سجد فليمض، وإن شكّ في السجود بعد ما قام فليمض، كلّ شي‌ء شكّ فيه ممّا قد جاوزه ودخل في غيره فليمض عليه» [3].

[1]. محمّد بن حسن حرّ عاملى، وسائل الشيعة، ج 1، باب 42 از ابواب الوضوء، ص 469، ح 1.

[2]. ر. ك: الإستصحاب، ص 315.

[3]. محمّد بن حسن حرّ عاملى، وسائل الشيعة، ج 6، باب 13 از ابواب الركوع، ص 318، ح 4.