معنا و استعمالات حرج‌

معناى لغوى حرج‌

با مراجعه به كتاب‌هاى لغت، معلوم مى‌گردد «حرج» در سه معناى: «ضيق و تنگى»، «معصيت و گناه» و «حرام» استعمال شده است. برخى گفته‌اند: «حرج» در اصل به معنى اجتماع و انبوهى شى‌ء است، به گونه‌اى كه موجب حصول تصوّر ضيق و تنگى ميان آن اشيا شود [1]؛ ابن‌منظور در «لسان العرب‌» گويد: «الحرج: الإثم، والحارج الآثم؛ سپس اين حديث را در ادامه مى‌آورد كه پيامبر صلى الله عليه و آله فرموده‌اند: حدّثوا عن بني إسرائيل ولا حرج عليكم» [2]؛ يعنى: در مورد بدى بنى‌اسرائيل هر چه مى‌خواهيد بگوييد و بر شما گناهى هم نيست. امّا ابن‌اثير كه به نظر دقيق‌تر از ابن‌منظور است، مى‌گويد:

«الحرج في الأصل: الضيق، ويقع على الإثم والحرام؛ وقيل: الحرج أضيق الضيق» [3].

معناى اصلى حرج، ضيق و مشقّت است و در معناى گناه و حرام نيز استعمال مى‌شود؛ و سپس مى‌گويد: گفته شده كه مطلق ضيق را حرج نمى‌گويند، بلكه مراد

[1]. ر. ك: المفردات فى غريب القرآن؛ ذيل واژه حرج؛ و منتهى الإرب فى لغة العرب، ج 1، ص 234.

[2]. محمّد بن مكرم ابن منظور الافريقى المصرى؛ لسان العرب، ج 2، ص 52.

[3]. ابن‌الأثير، النهاية فى غريب الحديث و الأثر، ج 1، ص 361.