«مردم همانند اين تكاليف را در عالم خارج حتّى
بدون عوض انجام مىدهند» و اين امر حرجى نيست، در تكاليفى همچون: حجّ، خمس، جهاد،
روزه در روزهاى طولانى و بسيار گرم و ... راه ندارد و قابل قبول نيست و اگر شارع
بگويد اينها را بدون عوض انجام دهيد، بهطور قطع حرجى خواهد بود. [1]
2-
پاسخ صاحب فصول رحمه الله و اشكالات آن
صاحب
فصول رحمه الله به چند مورد از احكام شاقّ و سختى كه در شريعت وجود دارد، اشاره
نموده و با دفع اشكال در اين موارد، نتيجه مىگيرند كه در شريعت حكم حرجى وجود
ندارد. ايشان با سه بيان حرجى بودن جهاد را نفى مىكنند.
بيان
اوّل اين است كه ملاك در حرجى بودن تكاليف حال اغلب مردم است؛ بدين صورت
كه اگر انجام فعلى بر اغلب مردم سخت باشد و آن را انجام ندهند، حرجى است؛ و به
عبارت ديگر، حرج امرى نادرالوقوع است؛ و حال آن كه جنگ و جهاد از امورى است كه در
ميان قبائل زياد واقع مىشده است، يا به خاطر دفع دشمنان، يا حمايت از مال و ناموس
و يا به جهت رسيدن به غنائم. اسلام در اين بين، به جهاد رنگ دين داد و گفت اگر
مىخواهيد مقاتله كنيد، براى خدا و رضايت او جنگ كنيد نه براى گرفتن اسير، يا بدست
آوردن غنيمت و يا ... كه از پاداش عظيم اخروى بهرهمند گرديد. بنابراين، جهاد به
اين صورت سادهتر از جهاد مرسوم در بيان قبائل است و ديگر تكليفى حرجى نيست. [2] اشكال اين بيان مرحوم صاحب فصول آن است كه اگر عمل و موردى در ميان مردم متعارف و
عادى باشد، مىپذيريم كه عنوان حرجى ندارد؛ و ليكن اگر انجام فعلى از باب ضرورت و
اضطرار باشد- به عنوان مثال: ضرورت اقتضا كند كه انسان براى بهبودى و مقابله با يك
بيمارى چند روز غذا نخورد- ترديدى در حرجى بودن آن عمل نيست.