و مقدم و تالى در قضاياى شرطى. مثلا قضيه «خدا داناست» داراى دو حد يا داراى دو طرف است: «خدا» و «دانا».

3- هريك از اجزائى كه تشكيل‌دهنده مقدمات قياس باشند و آن سه حد است:

حد اصغر يا اصغر، حد اكبر يا اكبر، حد اوسط يا اوسط.

حدّ اصغر

(- اصغر، ص 19).

«و آن مقدمه را كه موضوع نتيجه در وى افتد مقدمه صغرى خوانند. و موضوع نتيجه را حد اصغر، و آن مقدمه را كه محمول نتيجه در وى افتد، مقدمه كبرى خوانند و محمول نتيجه را حد اكبر» (اساس، ص 191).

حدّ اكبر

(- اكبر، ص 28).

«و موضوع مطلوب يا مقدم او را در قياس حد اصغر خوانند، و محمول او يا تالى آن حد اكبر» (درّة، ص 124).

حدّ اوسط

(- اوسط، حدّ وسط. (- ص 34).

«و لا محاله ميان هردو مقدمه هم مناسبتى بايد به اشتراك اجزاء. چه از قضاياى اجنبى انتاج صورت نبندد. پس دو حد باقى را از دو مقدمه كه بمعنى يكى بود و در نتيجه ساقط باشد حد اوسط خوانند ... و حد اوسط علت تأليف قياس بود و رساننده دو حد باقى به يكديگر» (اساس، ص 191).

حدّ تام‌

(- ص 252).

حدّ حقيقى‌

(- حدّ تام- ص 252).

«و چون مسئول عنه يك چيز كلى بود مانند انسان، جواب به تمامى اجزاء ماهيت او باشد، و آن حيوان ناطق است كه حدّ حقيقى انسان است» (اساس، ص 24).

حدس‌

سرعت انتقال ذهن، از مبادى به مطالب. و آن وراى فكر و رويّت است. چه در حال فكر ذهن تدريجا و گاه با كندى مقدمات را فراهم مى‌آورد و حد وسطها را مى‌يابد تا به اثبات مطلوب نائل آيد. اما در حال حدس چنان است كه گوئى مقدمات را يك مرتبه درمى‌نوردد و بى‌تكلّف و تجشّم حد اوسطها را كشف مى‌كند. و بنابراين نوعى سبق ذهن و تيزيابى است.