responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : فرهنگ اصطلاحات منطقى نویسنده : خوانساری، محمد    جلد : 1  صفحه : 78

ماهيت و حقيقت انسان است. (- تمام ماهيت).

«پس كلى ذاتى يا جنس بود يا نوع يا فصل، چه اگر تمام ماهيت بود نوع بود، و اگر جزو ماهيت بود و مشترك بود جنس بود، و اگر جزو مميّز بود فصل بود» (اساس، ص 28).

«پس چون مسئول عنه به «ما هو؟» يك چيز جزوى بود- مانند زيد- جواب به آن ذاتيى بود كه تمام ماهيت او باشد و آن انسان است» (اساس، ص 24).

تمام ماهيّت‌

(- تمام حقيقت، ص 77).

تمام مشترك‌

آنچه وراى آن جزء مشتركى بين افراد نباشد، و آن عبارت است از جنس قريب.

مثلا «انسان» و «اسب» در جوهر بودن و جسم بودن و نامى بودن و حيوان بودن مشترك هستند. و بنابراين اگر بگوئيم هر دو جسم‌اند، امور مشترك ديگرى هم هست كه نگفته‌ايم. اما وقتى بگوئيم هردو حيوان‌اند يعنى جنس قريب آنها را ذكر كنيم، تمام مشتركات آنها بيان شده است، و حيوان به دلالت تضمّن بر همه آنها دلالت دارد.

تمثيل‌

يكى از اقسام سه‌گانه حجت و آن عبارت است از حكم كردن بر چيزى بسبب حكمى كه درباره امر مشابه آن كرده باشند. و آن در تعبير فقه، قياس ناميده مى‌شود. مانند اينكه از حرمت خمر حكم به حرمت شراب خرما و مسكرات ديگر كنند، چه شراب خرما در مسكر بودن همانند خمر است. پس تمثيل حكم به جزئى است از روى حكم جزئى ديگر كه در معنى جامعى با آن موافق است.

تمثيل بر خلاف قياس منطقى كه تنها داراى سه حد است، داراى چهار حد است. و در تمثيل تام گزيرى از اين چهار حد نيست.

مثلا مثال مذكور شامل چهار حد است بدين‌ترتيب:

1- شراب خرما كه محكوم عليه است در مطلوب. و بجاى حد اصغر در قياس است.

2- حرام كه در مطلوب محكوم به است.

3- خمر كه شراب خرما شبيه آن است.

4- مسكر كه خمر و شراب خرما در آن مشاركت دارند، و بجاى حدّ اوسط قياس منطقى است.

خمر را كه حكم حرمتش به نصّ شارع معلوم است، اصل مى‌خوانند. و شراب خرما را فرع. و مسكر را كه وجه اشتراك است، معنى، و وجه جامع، و علت حكم، و

نام کتاب : فرهنگ اصطلاحات منطقى نویسنده : خوانساری، محمد    جلد : 1  صفحه : 78
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست