مانند تأليف «پرويز» و «آمد» در عبارت «پرويز آمد». و مانند تأليف صغرى و كبرى در قياسهاى مختلف.

«لفظ مؤلّف را قول خوانند. و آن را اصناف بسيار بود، مانند مؤلّف به تأليف تقييدى، و مؤلّف به تأليف خبرى، و همچنين استفهام و تعجب و ندا و قسم و تمنى و امر و نهى و دعا و غير آن از اقوال كه در محاورات و مخاطبات بكار دارند» (اساس، 63). «... يا موصوف و صفتى را بهم تأليف كنند به تأليف تقييدى» (اساس، 88). «و شرط نكنند در تأليف حجت شعرى كه منتج باشد در نفس امر، بلكه منتج باشد بحسب اقناع و تخييل فقط» (درّة التاج، 159). «صورت قياس، اين اقتران و تأليف بود كه اندر ميان مقدمات افتد، چنانكه گفته آمد» (دانشنامه، 106).

تباين‌

يكى از نسب اربع (تساوى، عموم و خصوص مطلق، عموم و خصوص من وجه، تباين) و آن نسبت دو كلّى است كه هيچ كدام بر هيچ يك از افراد ديگرى صادق نيايد و به تعبير ديگر هيچ فرد مشتركى نداشته باشند. مانند نسبت بين فلزّ و شبه فلزّ، و بين مثلث متساوى الاضلاع و مثلث قائم الزّاويه، نشخواركننده و گوشتخوار، بيد و چنار، شير و ماست، آب و يخ. مثلا بر آنچه فلز صادق است، شبه فلز صادق نيست و بالعكس. و بازگشت آن به دو قضيه سالبه كليه است: هيچ فلزى شبه فلز نيست- هيچ شبه فلزى فلز نيست. (- مباينت).

«و اگر هيچ يك از ايشان صادق نشود بر هيچ چيز از آنكه آن ديگر بر آن صادق باشد، هر يكى از ايشان مباين آن ديگر باشد، تباينى كلى» (درّة التاج، 28).

تبكيت‌

قياسى كه نتيجه آن، ردّ بر عقيده‌اى باشد.

يعنى قياسى كه براى ابطال رأى و نظرى ايراد شود. و به عبارت ديگر نقيض وضعى باشد. مثلا چون كسى از نظر و عقيده‌اى دفاع كند و بخواهند نظر او را با استدلال باطل سازند، اين استدلال را كه جنبه ردّ و ابطال دارد، تبكيت نامند.

«هرقياسى كه نتيجه آن نقيض وضعى باشد، آن را به اعتبار با صاحب آن وضع تبكيت خوانند» (اساس، 515). «اما جدل در قياسى بود كه تبكيت خوانند، و اين نقيض وضعى باشد كه كسى ملتزم [در اصل: مستلزم‌] آن وضع شود» (اساس، 325). (- جدل)