responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : فرهنگ اصطلاحات منطقى نویسنده : خوانساری، محمد    جلد : 1  صفحه : 47

لازم آيد). يعنى مقدّمات بايد حقيقة صادق باشد نه اينكه صادق فرض شود. پس نتيجه صادقى كه از مقدّمات كاذب بدست آيد (چنانكه در جدل و ديگر صناعات واقع مى‌شود) برهانى نيست. از جهت آنكه نتيجه بالطّبع و بالذّات حاصل نمى‌آيد.

2- آنكه مقدمات بايد بالطّبع يعنى بالذات بر نتايج مقدّم باشند. زيرا مقدمات علّت نتيجه‌اند، و نتيجه معلول مقدمات است، و علّت بالطبع بر معلول مقدم است.

3- آنكه در شناخت مقدّم بر نتيجه باشند.

زيرا ابتدا عقل بايد به مقدّمات توجّه كند، تا پس از آن به نتيجه برسد. و اين شرط ملازم آن است كه مقدّمات از حيث زمان هم مقدّم باشند.

4- آنكه مقدمات در عقل اعرف از نتيجه باشند. يعنى از نتايج واضحتر و يقينى‌تر باشند. تا اقتضاى وضوح و يقينى بودن نتايج كنند. نه اينكه در يقينى بودن نتايج نقصى و قصورى باشد. بلكه به آن وجه كه حكم يقينى در درجه اوّل براى مقدّمات باشد، و به توسط مقدمات به نتايج برسد (نظير آنچه در باب تصورات در مورد تعريف گفته مى‌شود كه معرّف بايد أجلى و اعرف از معرّف باشد).

5- از آنجا كه مناسبت و سنخيّت بين علّت و معلول شرط است، مقدمات بحسب علمى كه نتايج از آن علم است يا علمى كه مشارك آن علم است بايد مناسب با نتيجه و از سنخ آن باشند. مثلا براى اثبات يك قضيّه رياضى مقدمات هم بايد رياضى باشند.

6- مقدّمات براهين خود بايد مبتنى بر مقدماتى باشد كه از آنها اعرف است. تا سرانجام در تحليل نهائى به مقدّماتى كه بنفس خود بيّن باشد (يعنى به اوّليّات) منجر شود كه از همگى مقدمات اقدم و اعرف است.

برهان خلف يا برهان خلف‌

برهانى كه در آن مطلوب را با ابطال نقيض آن ثابت مى‌كنند. پس اين قياس ابتداء متوجه اثبات مطلوب نيست، بلكه توجهش به ابطال نقيض آن است. و چون اجتماع نقيضين محال است، از ابطال نقيض هر قضيه، صدق آن قضيه معلوم مى‌شود. پس اين نوع برهان از نقيض مطلوب با مقدمه‌اى غير متنازع تأليف مى‌شود تا انتاج حكمى ظاهر الفساد كند، و از اينجا معلوم شود كه علت اين انتاج، نقيض مطلوب بوده است. بدين‌ترتيب برهان خلف از جمله قياسهاى مركّب است و آن مركّب از دو قياس است: يكى اقترانى و ديگر استثنائى.

نام کتاب : فرهنگ اصطلاحات منطقى نویسنده : خوانساری، محمد    جلد : 1  صفحه : 47
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست