ى‌

يقين‌

حكم جازم زوال‌ناپذير درباره نسبت چيزى به چيزى با اعتقاد راسخ به اينكه نقيض آن ممتنع است. يعنى ذهن بين دو طرف نقيض، نسبت به يك طرف حكم قطعى داشته باشد. و به هيچ روى كمترين احتمال براى طرف ديگر قائل نباشد. و البته بايد مطابق واقع هم باشد. و آن حكم هرگز تغيير نكند. مانند يقين به اينكه در مثلث قائم الزاويه مربع وتر مساوى است با مجموع مربعين دو ضلع ديگر. چه اين تصديق مقرون است به تصديقى ديگر مبنى بر اينكه محال است كه چنين نباشد.

بعبارت ديگر يقين عبارت است از تصديق بديهى يا غير بديهى، بالضروره مقارن تصديقى ديگر به اينكه تصديق نخست بر همان وجهى كه هست واجب است. پس اعتقاد جازم قدما به سكون زمين، نه مطابق واقع بوده است و نه ثابت و لا يتغيّر. و اين‌گونه حكم را جهل مركب مى‌نامند. (- اعتقاد جازم ثابت) (-/ شك).

«علمى كه به راستى يقين باشد اعتقادى است زائل نشدنى به اينكه فلان چيز چنين و چنان است، مقرون به اعتقاد ديگر به اينكه ممكن نيست كه چنين نباشد، و اگر تنها به اعتقاد به امرى بدون اعتقاد به اينكه نقيض آن محال است، اطلاق يقين شود، يقينى است غير دائمى» (شفا، برهان، ص 3 و 31). «يقين تصديقى است ضرورى يا غير ضرورى مقارن تصديقى ديگر به آنكه وقوع تصديق اول بر آن وجه كه هست ضرورى است مقارنتى ضرورى» (اساس، ص 361).