منفصل. متصل آن بود كه اجزاء او را در وقت فرض تجزيه، حدى مشترك باشد كه بدايت يك قسم بود و نهايت ديگر قسم ...

و متصل در اين مقام فصل كم است» (اساس، ص 40).

كمّ متصل غير قارّ الذّات‌

كم متصلى كه اجزاء آن فرّار يعنى متجدّد و سيّال و غير ثابت باشد. به اين معنى كه هرگز اجزاء آن و حتى دو جزء آن با هم موجود نتواند بود. و به وجود آمدن هر جزء مستلزم معدوم شدن اجزاء قبل باشد. و آن منحصرا عبارت است از زمان كه كميتى است متصل و اجزاء آن كاملا به هم پيوسته است و هيچ‌گونه بريدگى و انقطاع و انفصالى بين اجزاء آن نيست. منتهى همواره يك جزء آن يعنى يك لحظه يا يك دم آن‌كه همين «آن» يا زمان حاضر باشد بالفعل وجود دارد. و آنات سابق و لاحق (ماضى و مستقبل) همه معدوم است.

(-/ كم متصل قار الذات).

«و غير قار الذات آن بود كه هرگاه او را اجزاء فرض كنند، در حال وجود يك جزو، ديگر اجزاء موجود نبود» (اساس، ص 40). «و اما كم متصل غير قار الذات يك نوع بود و آن زمان است» (اساس، ص 41).

كمّ متصل قارّ الذّات‌

كم متصلى كه اجزاء آن همه بالفعل با هم موجود باشند، برخلاف زمان كه وجود اجزاء آن با هم ممتنع است. اين نوع كم موضوع علم هندسه است و آن بر سه قسم است: خط و سطح و جسم تعليمى يا ثخن، يا سمك، يا عمق) (-/ كم متصل غير قار الذات).

«و كم متصل دو قسم بود: يا قار الذات بود و يا غير قار الذات. قار الذات آن بود كه اجزائى كه او را فرض كنند با هم موجود توان يافت. و كم متصل قار الذات سه نوع بود: خط و او طول تنها بود، و عرض و عمقش نبود. و سطح و او را طول و عرض بود و عمق نبود، و جسم و او را طول و عرض و عمق بود. و اين جسم را جسم تعليمى گويند، و جسم را كه نوع جوهر است جسم طبيعى. و وقوع جسم بر هردو به اشتراك محض بود. و بعضى اين جسم را ثخن گويند يا عمق يا سمك» (اساس، ص 41- 40).

كمّ منفصل‌

كمى كه بين اجزاء آن هيچ حد مشتركى وجود نداشته باشد. و آن عبارت است از عدد. مثلا چون اعداد ذيل را به دو قسمت كنيم انتهاى قسمت اول 7 است و ابتداى‌