نام کتاب : فرهنگ اصطلاحات منطقى نویسنده : خوانساری، محمد جلد : 1 صفحه : 2
قوىّ او بسبب استقراء او را مايل نگرداند به حكمى، و استدعا نكرده
باشد به آن آنچه در طبيعت انسان است از رحمت و خجل و أنفت و حميّت و غير آن، انسان
بر آن حكم نكند از جهت مطاوعت عقل يا وهم يا حس او. مثل حكم به آنكه اخذ مال غير
قبيح است، و كذب قبيح است، و كشف عورت قبيح است. و اينها گاه باشد كه صادق باشند،
و گاه باشد كه كاذب باشند. و گاه باشد كه عامّ باشند و رأى جمهور بر آن، چنانكه
العدل جميل، و گاه باشد كه خاصّ باشند و رأى اهل ملتى يا صناعتى بر آن، دون غيرهم»
(درة التاج، 175).
آلت
1- آنچه
بين فاعل و منفعل واسطه شود و اثر فاعل را به منفعل برساند.
2- آنچه
وسيله تحصيل چيز ديگر باشد.
علت آنكه
از منطق تعبير به آلت كردهاند اين است كه اولا منطق آلت و افزارى است كه ذهن
بوسيله آن بر تصرّف صحيح در معلومات تصوّرى و تصديقى خود متمكّن مىگردد. و ثانيا
منطق وسيلهاى است كه تحصيل دانشهاى ديگر را ميسر مىسازد. و البته در اين تعبير
به لفظ ارغنون(organon) نيز
كه عنوان رسالات منطقى ارسطو است، و آن هم به معنى آلت و افزار است نظر داشتهاند.
«مراد از
منطق آن است كه پيش آدمى آلتى بود قانونى كه مراعات آن او را نگاه دارد از آنكه
در فكر وى خللى و زللى افتد» (منطق اشارات، 1). «و اما آنكه [منطق] از كدام علم
است، او جزوى است از علم مطلق، و آلتى است كه به وسيلت آن به علوم نظرى و عملى
رسند» (درة التاج، ص 177)
آلت
قانونى
در اصل
بمعنى افزارى است كه براى اندازهگيرى و مخصوصا براى مصون ماندن از خطاى در حس
بكار مىرود، مانند خطكش و پرگار و شاقول و ترازو و نظاير آن. اطلاق «آلت قانونى»
بر منطق ازآنرو است كه صحت و سقم افكار و استدلالها با آن سنجيده مىشود و ذهن با
بكار بردن آن از خطاى در تفكر محفوظ مىماند (احصاء العلوم، ص 54).
آلى
منسوب به
آلت، يعنى افزارى.
إبطال
باطل
كردن، بطلان چيزى را معلوم ساختن، ردّ كردن، (-/ اثبات). «در تحرير اين
نام کتاب : فرهنگ اصطلاحات منطقى نویسنده : خوانساری، محمد جلد : 1 صفحه : 2