أسماء مترادف‌

اسمهائى كه به ازاى معنى واحدى وضع شده باشند، مانند عدل و انصاف.

«اما قسم اول كه الفاظ بسيار بر يك معنى دلالت كند، آن را اسماء مترادفه خوانند مانند دلالت انسان و بشر بر مردم» (اساس، ص 9).

أسماء متشابه‌

اسمهائى كه معانى مختلف داشته باشند، بدين طريق كه اسمى را نخست به ازاى معنائى وضع كرده و سپس بسبب وجود مناسبت يا مشابهت آن معنى با معنى ديگر آن را به معنى اخير هم اطلاق كرده باشند، مانند الفاظى كه ابتدا به ازاى معانى حقيقى وضع شده و سپس در معانى مجازى نيز بكار رفته است.

«و اسماء متشابه دو قسم بود: اول آنكه استعمال لفظ در معنى اصلى ممهّد بود و در معنى شبيه بسبب ملاحظه با آن معنى بود و به اعتبار مناسبتى كه علت تشابه بود.

و چون چنين بود، اطلاق آن لفظ را بر معنى اصل، حقيقت خوانند و بر معنى شبيه مجاز، چنانكه اطلاق نور بر نور آفتاب و بر نور باصره و بر نور بصيرت» (اساس، ص 10)

« [و الفاظ متفقه‌] از دو نوع خالى نبود: يا به وضع اول به ازاء بعضى از آن معانى نهاده باشند و بسبب مناسبتى يا مشابهتى بر ديگر معانى اطلاق كنند، مانند اطلاق لفظ مردم بر حيوان ناطق و بر مردم مصوّر، يا نه چنين بود، بلكه همه در وضع متساوى باشند بى اوّليّتى، مانند اطلاق چشم بر چشمه آب و چشمه ترازو و چشمه آفتاب. و قسم اول را اسماء متشابهه خوانند، و قسم دوم را اسماء مشتركه» (اساس، ص 10).

أسماء مشتقّ‌

اسمهائى كه از يك ريشه گرفته شده باشند و مشاكلتى در معنى آنها وجود داشته باشد، مانند حاسد و محسود و حسود.

«و باشد كه ميان الفاظ مشاكلتى افتد و آن از دو نوع خالى نبود: يا مشاكلت لفظ تابع مشاكلت معنى بود، يا نبود. و اول را اسماء مشتقه خوانند، مانند ناصر و نصير و منصور» (اساس، 9).

«و اشتقاق را چهار شرط ديگر ببايد:

مناسبت لفظى و معنوى ميان موضوع و مشتق، و مغايرت در هردو. و اسماء منسوبه چون عربى و عجمى نيز از اين قبيل بود» (اساس، 9).