متحرك است. مقصود آن است كه وقتى موضوع متصف به محمولى است، از آنجا كه الشّى‌ء ما لم يجب لم يوجد، وجود محمول، در آن حال ضرورى است. (- ضروريه بشرط محمول، ص 176).

«گاهى ضرورت مقيد است به مادامى كه ذات موضوع موجود باشد ... و گاهى به مادامى كه محمول موجود باشد. و اين قسم اخير در هر موجودى صادق است. و نيز در همه انواع ضرورت صدق مى‌كند. چه آنها كه ذكرش گذشته و چه آنهائى كه خواهد آمد. چه هرچيزى وجودش يا ضرورى است يا غير ضرورى. و البته هنگامى كه وجود داشته باشد، مسلما وجودش ضرورى است مانند اين قضيه كه «هر انسانى مادام كه نشسته است بالضّروره نشسته است ...» (شفا، برهان، ص 69). «و اما ضرورت را به آن معنى كه لاحق شود عمل را بعد از حصولش، چنانكه گويند:

انسان به ضرورت ماشى است مادام كه ماشى است. يعنى با فرض وجود مشى عدمش محال بود، ضرورتى باشد لاحق همه اصناف حمل ايجابى و سلبى. و در اعتبار آن على سبيل الانفراد فائده نبود.

مگر آنكه دانند كه حمل بالفعل حاصل است و خالى است از ضرورتهاى ديگر. و به اين اعتبار آن را ضرورت به شرط محمول خوانند» (اساس، ص 133).

ضرورت به شرط وصف موضوع‌

ضرورتى كه منوط و موكول به اتصاف ذات موضوع به وصفى معين است. مانند «هر كاتبى مادام كه در حال نوشتن است، انگشتانش در حركت است». چه معلوم است كه انگشتان كاتب دائم در حال حركت نيست. ولى هنگامى كه متصف به كتابت باشد ناگزير انگشتان وى در حركت خواهد بود.

(- مشروطه عامّه، ص 173 و 196)

ضرورت حمل‌

ضرورى و واجب بودن محمول براى موضوع، مانند ضرورت حمل حيوان بر انسان (- قضيه ضروريه، ص 171).

«چون ايجاب محمول بر موضوع يا سلبش از او بحسب وصف موضوع بود، خالى نبود از آنكه يا اعتبار ضرورت و دوام حمل كنند بحسب وصف، يا اعتبار مقابلات اين جهت يعنى امكان و اطلاق» (اساس، ص 143).

ضرورت خارجى‌

ضرورى بودن وصفى براى چيزى در خارج.