مغالطه مفيد اعتقاد جازم غير مطابق، و خطابه مفيد اعتقاد غير جازم (ظنّ غالب)، و شعر مفيد تخيل.

«آنچه بعضى مهوّسان گفته‌اند مواد برهانى جمله صادق بود، و مواد شعر جمله كاذب، و مواد جدل و مغالطه و خطابه آميخته، از تحقيق دور است. و اين حكم جز در برهان صادق نيست» (اساس، ص 50- 349).

صناعت‌

ملكه‌اى نفسانى كه به وسيله آن افعال ارادى بدون كلفت و مشقّت و حتّى بدون فكر و رويّت بسيار و به سهولت از آدمى صادر مى‌شود. مانند صناعت منطق، صناعت نحو، صناعت عروض و امثال آن (- فن).

«و همچنانكه آن تصرف را كه نجار در چوب كند بر وجهى كه مؤدّى بود به مطلوب او، چون ملكه باشد صناعت نجارت گويند، آن تصرف را كه مردم در معانى كند بر وجهى كه مؤدّى بود به مطلوبى كه مى‌خواهند، چون ملكه شود، صناعت منطق خوانند» (اساس، ص 4).

«شبهت نيست كه صناعت تحديد و تعريف و اكتساب مقدمات قياسات، بى‌تصور مقولات كه اجناس عاليه‌اند، و تمييز هر مقوله از مقوله‌هاى ديگر ممتنع باشد» (اساس، ص 34). «و صناعت منطق آن بود كه با شناختن معانى، و دانستن كيفيت تصرف، ملكه شدن اين دو فضيلت نيز مقارن باشد» (درّة، ص 6).

صنف‌

هر يك از تقسيمات نوع بر حسب عرضيات، مانند نژاد سفيد و نژاد سياه، و موحّد و مشرك كه هر يك صنفى است از اصناف انسان.

البته نوع حقيقى يا نوع الانواع كه اخصّ انواع است و مادون آن كلى ذاتى ديگرى وجود ندارد، بحسب ذاتيات قابل تقسيم نيست، و هر تقسيمى كه از آن شود، از لحاظ عرضيات است و هر يك از آن اقسام را صنف خوانند.

«و در تحت نوع الانواع اختلافاتى كه ميان اشخاص افتد، مانند ترك و تازى و سياهان و سفيدان و مردان و زنان، به عوارض باشد نه به ذاتيات. و اينها را آنجا اصناف خوانند بحسب اصطلاح تا به اجناس و انواع مشتبه نشود» (اساس، ص 30).

صورت‌

1- آنچه شى‌ء بدان بالفعل است. مانند صورت تخم‌مرغ براى تخم‌مرغ. چه تخم‌مرغ بالفعل داراى صورت تخم است.

اگرچه بالقوه جوجه يا مرغ است، يعنى‌