نام کتاب : فرهنگ اصطلاحات منطقى نویسنده : خوانساری، محمد جلد : 1 صفحه : 13
چنانكه شرط استقراء است، هرحكم كه بر همه جزويات كنند بر طبيعت موضوع
كرده باشند» (اساس، ص 372).
إستقراء
حقيقى
(-
استقراء تام)
«و چون
طريق اكتساب تصديقات، قياس است يا استقراء حقيقى، و مقدمات اوّلى قياس به معاونت
استقراء حاصل مىشود، و در استقراء معوّل بر احساس است، پس معلوم شد كه هيچ علم
بىاعانت حواس حاصل نشود» (اساس، ص 377).
إستقراء
مستوفى
(-
استقراء تام)
إستقراء
ناقص
استقرائى
كه تمام جزويات در آن مورد ملاحظه قرار نگيرد، بلكه تنها تعدادى از آنها را ملاحظه
كنند و چون آنها را بصفتى متصف يابند، حكم به وجود آن صفت در همه جزويات كنند.
معلوم است كه اين نوع استقراء، مفيد علم حقيقى و يقين كامل نيست، و تنها افاده ظنّ
غالب مىتواند كرد.
وقتى بطور
مطلق استقراء بكار برند معمولا مراد همين استقراء ناقص است. (-/ استقراء تام)
«و اگر
جزويات منتشر باشد و حصر معلوم نه، تساوى اين دو حد ظاهر نباشد. پس حكم بر كلى،
يقينى نتواند بود. چه ممكن بود كه جزوى ديگر باشد غير آنچه مذكور است بخلاف جمله،
و حكم كلى را نقض كند. چنانكه در مثالى كه گويند حيوان در حال مضغ تحريك فكّ اسفل
كند بسبب وجود اين حكم در انسان و فرس و ثور، چه اين حكم به تمساح منتقض گردد. و
اين استقراء ناقص بود. پس به اين سبب استقراء موثوق به نيست» (اساس، ص 331). «و
استقراء ناقص در جدل بسيار افتد، و ليكن آنجا دعوى حصر جزويات كنند» (اساس، ص
332).
إستلزام
مشروط به
چيزى بودن، چيز ديگرى را لازم داشتن، به چيز ديگر وابسته بودن. مثلا هرتصديقى
مستلزم چند تصور است (تصور محمول، تصور موضوع، تصور رابطه). و از همينرو گويند
«تصديق بلا تصور محال است». همچنين در قضيه شرطيه لزوميه، ارتباط بين مقدم و تالى
بطريق استلزام است. چنانكه مثلا در قضيه «هرگاه مثلثى داراى اضلاع متساوى باشد،
داراى زواياى متساوى است» حكم به اين شده است كه تساوى زوايا در مثلث مستلزم
نام کتاب : فرهنگ اصطلاحات منطقى نویسنده : خوانساری، محمد جلد : 1 صفحه : 13