آ- ا

آثار ذاتى‌

خواصّ و اعراضى كه مربوط به ذات شى‌ء است نه مربوط به امرى عامتر يا خاصتر از آن. «ذاتى» در اين تعبير، ذاتى باب برهان است و با «ذاتى» كه در مبحث كليات خمس در مقابل «عرضى» بكار مى‌رود و به معنى جزء ذات و ماهيت است كاملا متفاوت است (- اعراض ذاتى، ص 22)

«هرعلمى برهانى را سه چيز بود: يكى را موضوع خوانند، و يكى را آثار ذاتى، و يكى را مبادى» (دانشنامه، ص، 134). «و اما آثار ذاتى آن خاصيتها بود كه در موضوع علم افتد، كه بيرون وى نيفتد، چنانكه مثلث و مربع مر بعضى اندازه‌ها را، و چنانكه راستى و كژى مر بعضى را، و اين اثرها ذاتى بود مر موضوع هندسه را، و چنانكه جفتى و طاقى و هرچه بدين ماند مر شمار را، و چنانكه سازوارى و ناسازوارى مر آواز را» (دانشنامه، ص 136).

آراء محموده‌

عقايد مشهورى كه از لحاظ مصلحت عموم يا بحسب سيرتى مخصوص پسنديده و نيكو باشد (- مشهورات)، «... و اين صنف را ذايعات نيز خوانند. و آنچه از آن جمله بحسب مصلحت عموم يا بحسب سيرتى پسنديده بود آن را آراء محموده خوانند» (اساس، ص 347). «و از آن جمله آراء محموده است. و آن قضايائى است كه اگر بگذارند انسان را با عقل مجرّد او، [و] و هم او، و حسّ او، و او را تأديب نكنند به قبول آن، و اعتراف به آن، و ظنّ‌