ج. بررسى ويژگى هاى عبادت هاى قطعى

در كالبد شكافى عبادت موحدان يا بت پرستان، كه همگى عمل آنها را «عبادت» مى ناميم، به دو ويژگى بر مى خوريم كه يكى ظاهرى و برونى است و ديگرى باطنى و درونى، و اين دو ويژگى بسان دو عنصر «اكسيژن» و «هيدروژن» كه تشكيل دهنده واقعيت آب اند، ملاك تحقق پرستش و معيار شناسايى افراد حقيقى آن واژه به شمار مى روند.

ويژگى نخست كه آن را در تمام مصاديق عبادت به روشنى لمس مى كنيم، همان «خضوع و فروتنى» يا «تذلّل و خاكسارى» است كه وسيله زبان يا ديگر اعضا ابراز مى شود. در اين ويژگى، البته «عبادت» يا «تكريم» و «پرستش» با «بزرگداشت» يكسانند. از اين رو بايد به دنبال ويژگى دوم رفت كه مى تواند نقش مميّز و جداسازى «مصاديق واقعى» عبادت را از «مصداق نما» و «شبه عبادت»ها بر عهده بگيرد و شناسايى آن، ما را به مقصد رهبرى مى كند.

ويژگى دوم همان انگيزه درونى است كه پرستشگر را به خضوع و خاكسارى وادار مى سازد و به ديگر تعبير: انسانهاى متكبر و خودخواه، لحظاتى انانيّت و كبر خود را كنار نهاده و بر آستان معبود سر مى گذارند و با زبان يا اعضاى ديگر به اظهار تذلل و كوچكى مى پردازند.

آگاهى دقيق از واقعيت انگيزه و راه شناسايى آن، در گرو تحليل انگيزه موحّدان و مشركان است. اگر انگيزه هر دو گروه در قالب خاصى ريخته شود، در جداسازى «عبادت» از «عبادت نما» موفق خواهيم بود.

انگيزه موحدان و پيروان آيين توحيد، به مراتب اخلاص و شناخت آنان از معبود خويش بستگى دارد. و انگيزه درونى آنان را مى توان به دو صورت خصوصى و عمومى تقسيم كرد: