كتاب «قاموس المعارف» اثر مرحوم ميرزا محمّدعلى مدرّس تبريزى خيابانى (1296ـ1373 هجرى قمرى)، دائرة المعارفى است مشتمل بر چهل و پنج هزار واژه متداول در زبان فارسى معاصر اعم از لغات فارسى و عربى و اروپايى كه مولّف فقيد به مدّت هفده سال مشغول تأليف آن بوده و در سال 1345 ق نگارش آن را در شش مجلّد و چهار هزار و هفت صفحه به پايان رسانده است. در مقدّمه اين دائرة المعارف، رساله مستقلّى را در دستور زبان فارسى به قطع وزيرى بزرگ و در يك صد و هشتاد و چهار صفحه نيز آورده است. مولّف، خود، در مقدّمه كتاب درباره موضوع و نيز هدف از تأليف آن مى گويد:

«در آن اثنا... به مطالعه پاره اى كتب متنوّعه ادبيّه پارسى اشتغال داشته و پاره اى لغات مشكله مختلفه را... در اوراق متفرّقه نگاشتم... و ترتيب و تأليف آن ها را نصب العين نموده و در اين اثنا به خاطر فاتر دررسيد كه بعضى الفاظ معموله و متعارفه امروزى را هم از قبيل مطالب علميّه متفرّقه و مقاصد ادبيّه متنوّعه از اصطلاحات رمل و جفر و طبّ و عروض و نجوم و حساب و هيئت و اسطرلاب و تشريح و تاريخ و فيزيك و شيميا و كيميا و ليميا و هيميا و سيميا و ريميا و جغرافيا و پاره اى لغات بيگانه دايره در ميان اهالى ما و نظائر آن ها به لغات پارسى مزبوره علاوه نموده و همه آن ها را به ترتيب حروف هجا در سلك تحرير آرم كه نفع آن عامّ و فايده اش تامّ بوده و از جمع كتب متفرّقه كه با قطع نظر از عدم قوّه مالى، محتاج به زحمات فوق الغايه بوده و بعد از گردآمدن هم، اكثر اهالى به جهت پاپيادگى از استكشاف مطالب علميّه مذكوره مندرجه در آن ها قاصر بودند، مستغنى و بى نياز گردند و... آن را «قاموس المعارف» نام كردم كه لفظ و معنى مطابق همديگر بوده و اسم و مشمل، موافق يكديگر آيند و به واسطه اين كه منظور نظر اصلى، جمع تمامى لغات پارسيّه بود، قواعد نحو و صرف و دستور آن زبان را در مقدّمه اى جداگانه بنگاشتم».

كتاب حاضر نسخه مصحّحى است از رساله دستور زبان فارسى(مقدّمه قاموس المعارف) كه در پنج آيين (= فصل) و خاتمه ترتيب يافته است:

آيين اوّل را «در حركات و حروف» به سه گفتار تقسيم نموده است.

آيين دوم، سير زبان فارسى از گذشته تا امروز و آميختن آن با زبان هاى ديگر به طور مجمل بيان شده است.

آيين سوم را در توضيح «كلمه» طى سه نگارش به توضيح اسم و فعل و حرف اختصاص داده كه نگارش اوّل را به بيستوپنج نمايش تقسيم كرده است; در نگارش دوم به تعريف انواع فعل پرداخته و در سه نمايش انواع فعل ماضى